تبصرۀ صدای افغان در مورد مصاحبۀمحترم امان معاشر با آقای عالم افتخار
ادارۀ صدای افغان
صحبت آقای عالم افتخار با محترم امان معاشر از دید صدای افغان دچار اشکالاتی است که نباید از آن سطحی گذر کرد، از اینرو چند نکته عمده را همزمان با نشر آن میخواهیم گوشزد نماییم.
اینکه محترم معاشر گرویده صحبت و نوشته آقای عالم افتخار شده اند، به ذوق و انتخاب ایشان برمیگردد ولی از دید عده یی دیگر و از جمله نویسنده این سطور و در مجموع سایت صدای افغان محترم عالم افتخار جای اینهمه تمجید و ستایش را نداشت و ندارد، البته ما به زحمت کشی ایشان و اینکه قسمتی از عمرش را در تکاپوی علم بوده اند و در راه اندیشیدن بمصرف رسانیده اند بدون مدنظر داشت اینکه بهدف درست رسیده اند یا بخطا رفته اند ، برای ما قابل قدر است چون در هر حال اندیشیدن بهتر است از تقلید کور و راکد ماندن … .
در مورد اقای افتخار عالم برداشت ما چنین بود که ایشان با تاسف به خود بزرگ بینی شدیدی دچار بوده که حتی بگفته خودشان انسانهای موجود و درحد کوچک ان افغانها قدرت درک و فهم دانش ایشان را تا هنوز ندارند یعنی از نگاه ذهنی هنوز مردم به ان تکامل عقلی نرسیده اند که جناب ایشان به ان مرحله رسیده اند. این نوع طرز دید خودش معارض با اندیشه یک عالم و دانشمند است . دانشمند از خود خواهی و خود بزرگ نمایی میگریزد نه اینکه خود را عقل کل و دیگران را حتی با گذاشتن نه فلک زیر پا تا رکاب خود هم تصورننماید این گونه افکار مربوط همان دوره های به گفته ایشان (( بربریت !!!)) است که در عصر امروز جایی ندارد.
در قسمت تقسیم بندی عصور تاریخی ایشان هزار سال قبل را گذر به بربریت از دوره وحشت !!؟؟ تصورکرده اند و انچه از هوای گفته های شان بر میاید هدف وی بخصوص عالم اسلامی است ، در حاليکه در هزار سال قبل در جهان دوقبله علم موجود بود که تمدن امروزه ریشه هایش در ان به نوده زدن پرداخته است یکی اندلس و قرطبه دیگر هم عراق و بغداد . چگونه وی ان دوره را دوره بربریت خطاب میکند؟.
ایشان چنین وانمود میکنند که بجز از چند کوشش فردی در ایران منکر روشن بینی دینی و نگرش درست دینی در جهان اسلام است ( البته با گذاشتن سوالیه هایی در برابر این طرح شان). اینکه گناه دیگران نیست ایشان خود از دیگر جهان بیخبر باقی مانده اند و چون منبع الهام شان همان ایران بوده لذا جز انجا جای دیگر و شخص دیگری را نمیشناسد، در حالیکه افراد مطرح در ایران خود شاگردان مکاتب فکری دیگران بوده اند و از انجاها الهام گرفته و اموخته اند گرچه امروز دعوای دیگری دارند.
چون نمیخواهیم حاشیه از متن گنده تر شود با همین چند اشاره بسنده میکنیم و برای ایشان توفیق در راه اندیشیدن و دانستن و بلاخره پخش اندیشه سالم را مینماییم .
صدای افغان
مصاحبهء آقای امان معاشربا نویسندهء کتاب معنای قرآن
امان معاشر خبرنگار نشریۀ زن
ا
خیراً تصمیم گرفتم تا به نمایندگی مجلهء زن منطبعهء کانادا با جناب محترم محمد عالم افتخار نویسنده بزرگ و معروف در بارهء کتاب «معنای قرآن» شان؛ صحبت مختصری داشته باشم تا از دید ایشان مقام و حقوق و حیثیت زن در قرآن را دریابم. چون کتاب را طور مقدماتی مرور نمودیم پرسش های بسیاری پیدا شد که پیشتر در کلهء من و همکارانم نمی گشت. به هر صورت طی چند جلسه آنلاین توانستم مصاحبه ای انجام دهم که پیشتر تصور و انتظارش را نداشتم. چون صحبت با دانشمندی متبحر؛ آنهم در موضوع نازک و حساس معنا و محتوای قرآن مقدس میباشد؛ آنرا به 2 بخش تقسیم و به نوبت های هفته وار تقدیم میدارم:
بخش 1 – "هنوز در افغانستان؛ خوانندگان کتاب «معنای قرآن» متولد نشده اند!"
محترم عالم افتخار!
سلام و احترام بنده را قبول نمائید. آرزو دارم گرمای هند بالای تان به خیر بگذرد. میتوانم سوال های خود را شروع کنم؟
محمد عالم افتخار:
جناب امان معاشر؛ گزارشگر فهیم و جسور که پیوسته تیر پرسش ژورنالیستیک را به هدف میخوابانید؛ و مؤفقانه و سرِفرصت به کشف اطلاعات و تقدیم آنها به مخاطبان تان می پردازید!
من؛ در خدمت شماستم!
معاشر: انگیزه های شما در تالیف کتاب «معنی قرآن» چه ها بوده است؟ منظور شما از «معنی قرآن» با ترجمه های تحت الفظی قرآن که به زبان فارسی رقم رقم است و اخیراً شنیدم که در پشتو هم یکی دو ترجمه شده ؛ چه تفاوت دارد؟
افتخار: راستش این پرسش شما برای من غیر منتظره میباشد. اگر از تعداد انگشت شمار دوستان اینجانب و تعداد خیلی کم ولی با ارزش و آینده دار از جواندختران و جوانپسران افغانستان؛ بگذریم؛ من معتقد شده بودم که هنوز خوانندگان کتاب «معنای قرآن» خاصتاً در سرزمین افغانستان به دنیا نیامده اند. لهذا من میخواهم نخست از شما بپرسم که چطور به فکر صحبت درین باره افتادید؟
معاشر: جناب افتخار عزیز؛ باید خدمت تان اعتراف کنم که من هم تا این اواخر کتاب تان «معنای قرآن» را ندیده و نخوانده بودم با اینکه شنیده بودم چنین کتابی در انترنیت هست. لیکن اوضاع و حوادث که تحت نام اسلام و جهاد و قرآن در کشور ما روان است و هر روز اشکال فجیعتر – و چه بگویم بالاتر از وحشیگری و بربریت – به خود میگیرد ؛ خواه مخواه آدم حساس و با فکر را به اندیشه و پرسش می اندازد. مخصوصاً از دیدن ویدیوی تیرباران زن جوان بیدفاع (نجیبه) در حضور ملایان و مسلمانان طالبی در غوربند جگرم تکه تکه شد و دود از دماغم بر آمد؛ عین از مسلمان و مسلمانزاده بودن خودم هم شرمیدم و حتی چیز های مانند این شعر خواجه شیراز هم نتوانست تسکینم دهد:
گر مسلمانی همین است که حافظ دارد وای اگر از پی امروز بود؛ فردایی!
به گمانم منظور خواجه از «فردا»؛ آخرت است؛ مگر تا که می بینیم؛ در همین دنیا و چار روزه عمر ما هم یوم البد ترین است؛ عین در کل دنیای اسلام یوم البد ترین است. این چرا؛ یک دین که دعوای کاملترین دارد و یک کتاب به نام قرآن شریف و مبین و مجید و حمید و هزار صفت بی مانند دیگر؛ کارش در عمل اینجاها کشیده و به کجا های دیگر خواهد کشید؟!
افتخار : و به خاطر رفع و کاهش این درد و الم به کتاب «معنای قرآن» رسیدید؟
معاشر: هرچه وعظ و تبلیغ و ارشاد و نشرات و تلویزیون های ملایی و اسلامی دیدم و شنیدم؛ دردی را دوا نکرد؛ ترجمه پشت ترجمه قرآن را مرور کردم؛ چیز هایی از روشنفکران دینی خواندم ولی هنوز گنگس و گیچ شده میرفتم تا مقالهء «میتری که با آن "اسلامیت" را میتوان و باید اندازه گرفت!(1)» را خوانده کتاب «معنای قرآن»(2) را دانلود کردم و خوانده و یافته رفتم که سرو آخر این فتنه ها از کجا تا به کجاست؟
افتخار: (با خنده) که یافتید؛ سوال حل است؛ دیگر من چه بگویم؟!
معاشر: می بخشید؛ منظورم را رسانده نتوانستم؛ فقط همین را یافتم که ما مسلمانها با فهم قرآن و دین بدترین مشکل را داریم و نادانی ها و بد دانی ها، جهالت ها، رسوم و عنعنات جاهلی خود را قرآن و اسلام تصور کرده و در یک گمراهی شوم و وحشتناک پیش میرویم.
افتخار: یعنی که به جای « فهم قرآن..»؛ وهم قرآن وجود دارد و مسلط است؟
معاشر: (متردد) چرا برداشت من؛ درست نیست!؟
افتخار: به حدی درست و رساست که مرا به حسرت انداختید که کاش؛ نام کتاب مورد نظر را همین طور سلیس و رسا «فهم قرآن» میگذاشتم!
به هرحال؛ کتاب معنای قرآن؛ همان «فهم قرآن» به مثابهء یک کتاب؛ یک حقیقت ملموس و موجود و در دسترس ما آدم ها و آدمواره هاست!
و انگیزهء تألیف و نگارش این کتاب هم در همان فرمودهء خود تان آمد که من کم ازکم در سنین 25 ساله گی به قطعیت متوجه شدم و دریافتم که « ما مسلمانها با فهم قرآن و دین بدترین مشکل را داریم و نادانی ها و بد دانی ها، جهالت ها، رسوم و عنعنات جاهلی خود را قرآن و اسلام تصور کرده و در یک گمراهی شوم و وحشتناک پیش میرویم.» .
به نظر این کمینه؛ ترجمهء ملایی و «علمایی» و به فرمودهء شما تحت الفظی قرآن؛ نه تنها به هیچ دردی نمیخورد بلکه خاصتاً اکنون که ما 15 قرن کامل از زمان تدوین قرآن به دور افتاده ایم؛ وهم آفرین تر و گیچ کننده ترهم است و اگر مقاصد مترجم و تمویل کنندهء ترجمه! هم؛ همین باشد که اغلب هست؛ عدم اینگونه ترجمه از وجودش هزار مرتبه شرف دارد. اینگونه ترجمه ها نه در افغانستان و ایران و پاکستان بلکه در هرکجای عالم که بخواهید؛ به فهم قرآن کمک نکرده اند؛ کمک نمیکنند و کمک نخواهند کرد؟
معاشر: جناب افتخار!
به من؛ فرمودهء شما عجیب معلوم میشود؛ حالا مثلاً بهتر نیست کسی که زبان عربی نمیداند؛ به زیر«تبت یدا ابی لهب» بخواند «بریده باد دستان ابی لهب»؟
افتخار: مثال خوبی انتخاب کردید. خوب؛ می بینید «بریده باد دستان ابی لهب»؟ هم قابل فهم نیست؛ باز باید ترجمه شود: «بریده باد دست های پدر لهو و لهب – کدام شخص یاوه گوی و چرند باف یا هرشخص یاوه سرا و پوچ گوی!»
آیا کسی که تاریخ زنده گانی خود پیامبر اسلام و خاندان و قوم و قبیلهء ایشان را نداند؛ از همه این به اصطلاح ترجمه ها چه میفهمد!؟
چنین ترجمه ها حتی قرآن را از کتاب حایز معنا های دینی و مقدس بودن میکشد؛ طوریکه همینگونه ترجمه ها تورات و انجیل را کم از کم 50 فیصد به اراجیف کودکانه و مضحک و شرم آور تبدیل کرده است!
اینجا نیز وضعیت همانطور میشود. ببنید؛ ترجمهء تحت الفظی تمام آیه را از نظر میگذرانیم:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ ﴿1﴾ مَا أَغْنَى عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ ﴿2﴾ سَيَصْلَى نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ ﴿3﴾ وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ ﴿4﴾ فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِّن مَّسَدٍ ﴿5﴾
بریده باد دستان ابی لهب و نابود باد خودش ﴿1﴾ ثروتی که اندوخت هیچ به کارش نیامد ﴿2﴾ به زودی در دوزخ پر شرار بیافتد ﴿3﴾ و زنش هیزم کش آتش باشد ﴿4﴾ با طنابی از لیف خرما بر گردن ﴿5﴾
این آیات کریمه چه تقسیری کار دارد به جز از اینکه برای امروزیان روشن کنیم که ابی لهب پسر کاکای حضرت رسول الله بوده ؛ خود و زنش با شدت و حِدت تحمل ناپذیری با آن حضرت خصومت می ورزیده اند؟! حتی «ابی لهب» نام اصلی این گمراه دوزخی ابدی نمی باشد و این؛ نام یا صفتی است که حضرت محمد مصطفی صلواة الله علیه بر این زندیق گذاشته بوده اند!
معاشر: قسمیکه در تألیف شما خواندم قران به زبان ساده و سلیس عربی نازل گردیده است و نه تنها برای مردم صاحب سواد و دانش وقت یعنی 1400 سال پیش عربستان بلکه برای عوام و کوچی ها و بیابانگردان و مغاره نشینان همان زمان قابل فهم بوده است. پس چرا و لو با همین نقص ها و نارسایی های ترجمه هم؛ قرآن ما، کتاب دین ما و سند ایمان ما به زبانهای مروج وطن ما ساده ترجمه نشده و به مردم آموختانده نمیشود و بیش از 99/99 فیصد مردم ما اصلاً نمیدانند که محتویات کتاب دینی شان چه ها میباشد؟
افتخار:
آیا چنین کاری در کدام جای دیگر عالمی که «اسلام» می نامیم شده است و میشود؟!
اصلاً طبقه ایکه دین و ایمان و جان و مال و ناموس خلق الله را کم از کم ازعصر اموی ها به اینسو در قبضه و تصرف گرفته و به مدد کعب الاحبارها و ابوهریره های …. یهودی توانسته اند به سخن رسای دکتور شریعتی دراسلام «مذهب علیه مذهب» به وجود آورند و بر اساس این ضد مذهب به جای فهم دین و قرآن؛ وهم دین و قرآن و فوبیای «ترس از دانستن!» را در توده های زیر سحر و افسون و انظباط و استبداد خویش نهادینه کنند؛ دور از تصور است که چنین غلطی بکنند و خود تنهء درختی را که بر بالای آن نشسته اند و مانند کرم ابریشم از آن تغذیه میکنند؛ اره کرده بروند . بود و نبود اینان وابسته به جهل و نادانی و بد دانی توده و از برکت فوبیای «ترس از دانستن» در افراد میلیونی مردم است!
معاشر: ببخشید؛ فوبیای «ترس از دانستن» را خوب نمی فهمم؛ خوانندهء عزیز مجلهء زن شاید بیشتر ضرورت دارد که مفهوم آن روشنتر شود.
افتخار: فوبیا؛ اصطلاح علمی در روانشناسی میباشد و مراد از آن چنان ناهنجاری و اختلال روانی است که بیمار از چیز های موهوم یا ناموجود یا عوضی گرفته؛ ترس مزمن دارد.
در نظام کودک پروری و تلقینات بر جوانان و نوجوانان ما این بیماری مانند ویروس های سیاه زخم و ایدز و طاعون سرایت داده میشود؛ تا جائیکه هر نوچه مسلمان همینکه متقاعد شد یک مسلمان است؛ مسلمان بودن همه چیز در دنیا و آخرت است و مسلمان نبودن و حتی کم و کاستی در مسلمانی داشتن بالاترین شومی و آفت و مصیبت و بد بختی و سیاه رویی و عذاب در دنیا و آخرت میباشد؛ دیگر خواندن و دانستن (به زعم خودش بیشتر و متفاوت تر دانستن) را امر وحشتناک می پندارد؛ حتی تغییر کوچک در طرز لباس و غذا خوردن و سایر سنت های پدر و مادر و پیشوا های مورد نظر را «کفر» می پندارد.
مثلاً عکس العمل ها و ترس و هراس ها در توده های مسلمان! و چلو ها و ملا هایشان در برابر پدیده های فنی جدید مانند کمود و ملزومات تشناب های مدرن، رادیو و تلویزیون، کامپیوتر و ربات، مبایل ، ریل و طیاره و خودرو، اخبار و اطلاعات چون سفر انسان به ماهتاب وغیره را در نظر آورید.
همهء آنها تبارزات همان فوبیای «ترس از دانستن» است. همین جهادیزم و طالبانیزم را که به وجود آورده اند بر فوبیای «ترس از دانستن» در افغانها و پاکستانی ها و عرب ها و افریقایی ها و چیچینی ها… ابتنا دارد. برای بیشتر و بهتر دریافتن اینکه من چه میخواهم بگویم لطفاً کتاب رابرت درایفوس «بازی شیطانی»(3) و کتاب دگروال محمد یوسف «تلک خرس» را مروری بفرمائید!
معاشر: افتخار عزیز! شما خود هم درین راستا کتاب جذاب و جامع و عام فهم دارید یعنی « جنگ صلیبی یا جهاد فی سبیل الله!»(4)
افتخار: با سپاس از حسن نظر شما؛ آنرا به خاطری متذکر نشدم که برای بسیاری ها « گوسالهء در خانه؛ خلموک میباشد» یعنی زیاد دلکش و جالب و در حساب آمدنی نیست!
معاشر: ایوای! به همین دلیل ها فرمودید؛ "خواننده های کتاب «معنای قرآن» هنوز به دنیا نیامده اند!"
افتخار: جناب معاشر؛ زیاد تأثر به خود راه ندهید؛ مخصوصاً تأثرات در حد اندوه های دیرینده؛ آدم را از پای می اندازد. متأسفانه نه دنیا و نه جوامع بشری تمام و کمال بر اساس آمال نیک و آرزو ها و عاطفه های ما سمت و سو نمی یابد . خیلی چیز ها هنوز عمر نسل ها را به کار دارد تا تغییر مطلوب نماید یا باز سازی و بهسازی شود!
این سخن هم که "خواننده های کتاب «معنای قرآن» هنوز به دنیا نیامده اند!" مطلق نیست ولی به هرحال بدبختانه فوبیای «ترس از دانستن!» صرف نظر از تودهء سن کرده؛ هنوز بر اکثریت بزرگ جوانان و نوجوانان مان غلبه دارد. مگر به خصوص از نیم قرن به اینسو این فوبیا و امثال های آن در حال ریزش و تضعیف و فنا شدن میباشد و این حقیقت را؛ شما از جمله در خصومت هیستریک و دیوانه وار پاسداران سیاهی و جهل و تاریکی با مکتب و دانش و دانشور و رسانه ها و ابزار های اطلاعات عمومی … درین سی سال دیدید و هنوز می بینید!
معاشر: جناب افتخار؛ اجازه دهید سوال های دیگرم را که از طرف هیإت تحریر مجلهء زن میباشد و سوالات حتمی است؛ خدمت تان عرض بدارم.
افتخار: چه عجب! خیلی دلچسپ است ؛ لطفاً هرچه زود تر!
معاشر: ضرب المثل معروف در کشور ما وجود دارد و آن اینکه (مردم ما سوته مسلمان است)
دین اسلام چه گونه به افغانستان آمد؛ آیا مردمان آن زمان ما قرآن را خوانده و دانسته مسلمان شدند مثلیکه امروز تعدادی کتاب های علمی را خوانده و دانسته عالم و دانشمند و باورمند و متخصص میشوند؟
افتخار:
جناب معاشر! میدانم مقصد هیات تحریر مجلهء زن از این پرسش چیست؟
این پرسش؛ خیلی ها کلیدی است و دادن پاسخ سهل و ساده و آسان به آن؛ خواب است و خیال است و محال است و جنون.
میدانم تعداد نه چندان کم روشنفکران امروزی در افغانستان و بخصوص ایران؛ خواسته اند به این پرسش کلیدی پاسخی فراهم نمایند. اینان به زعم خود؛ دیده و دریافته اند که گویا اعراب تجاوزات وحشیانه کردند و دین و قرآن خود را به زور شمشیر و قصاوت و شقاوت بر مردمان ما تحمیل نمودند. و از این دریافت نتیجه گرفته اند؛ که معتقدات و باور های آبایی ما چون آئین زردشت و میترائیسم و همانند ها به و بهترین و درست و درست ترین و گزین و گزین ترین و ابدی و ازلی بود؛ لهذا چاره این است که آئین عرب را بر انداخت و دین و آئین اهورایی … را بازیافت و برآن اتکا و افتخار و نازش و بالش نمود!
این؛ چیزی نو و تازه نیست؛ در گذشته های عصر«تمدن» خیلی ها به شمول حتی نوابغ بشری گرفتار همین توهم شده اند.
همین امر موجب پیدایش مکاتب فلسفی – سیاسی چون راسیزم گردیده است!
معاشر: عجب! پس چاره چیست؟
افتخار:
شناخت واقعی و دقیق و درست از خود بشر و مدنظر گرفتن حتمی حقایق و واقعیات تاریخ در زمانهای دور و نزدیک در استنتاج ها و تئوری ها و فلسفه ها.
در سلسله زحمات فراوان که جستجوگران سرگذشت بشر و طرق تطور و تکامل جوامع و فرهنگ ها و اخلاقیات طی قرون بدنبال هم انجام داده اند؛ لوئیس مورگان اولين فرد متخصصی بود که کوشيد تا نظم معينّی در ماقبل تاريخ انسان وارد کند. یکی از نوادر مسلم؛ کتاب بیحد مهم خود به نام «منشاء خانواده، ملک خصوصی و دولت» را اساساً برحسب کشفیات و تعیین های مورگان نگاشته است. او در مورد اهمیت یافته ها و نظریات مورگان تإکید مینماید که: «ميتوان انتظار داشت که – مگر در صورتی که مطالب اضافی مهمی باعث لزوم تغييراتی شود – طبقه‌بندی او همچنين به قوّت خود باقی بماند.»
مورگان از نقطه نظرچشم انداز خود؛ سیر تطور تاریخ عمومی بشر(شامل «ماقبل التاریخ» و دوران تاریخ مکتوب که با پیدایش خط؛ مشخص میشود) را به سه دوران اصلی تقسیم میکند:
1 – دوران توحش ( که بیحد طولانی است!)
2- دوران بربریت ( که بازهم کوتاه نیست!)
3- دوران تمدن .
او طبعاً از ميان سه دوران عمده توحش، بربريت و تمدن، به اولی و دومی و گذار آن به سومی ميپردازد. او هر يک از اين دورانها را بر حسب پيشرفتی که در توليد وسايل معاش پيدا شده به مراحل پايينی، ميانی و بالايی تقسيم ميکند.»
به لحاظ اینکه عرایضم به خوانندهء عزیز نازکمزاج و نازنین افغانی سخت و ثقیل نشود؛ صرف همینقدر خاطر نشان میسازم که رجعت محض به گذشتهء تنگ و تاریک بومی و قبیلوی و اتنیکی اصلاً و ابداً دردی از درد های بشری را درمان نمیکند؛ چرا که هیچ تافته جدا بافته خاص و ممتاز در گذشته این یا آن قطعه خاک و این یا آن گروه خاص خونی و خاندانی و قومی – قبیلوی؛ وجود نداشته است تا در آن تعاملاتی کاملاً ویژه انجام گیرد و نتایجی کاملاً ویژه از آنها به دست آید.
معاشر: جناب افتخار! میبخشید؛ هنوز سر من خلاص نشده؛ از خوانندگان را چه عرض کنم؛ لطفاً مطلب را به طریقی ساده و قابل فهم بفرمائید.
افتخار: خوب. چشم! ببیند؛ حالا یک نقشهء راهی که تمام جوامع بشری کمابیش طی کرده به دست داریم بدینگونه: دوران توحش (مراحل پائینی- میانی – بالایی) دوران بربریت (مراحل پائینی – میانی- بالایی) دوران تمدن (مراحل پائینی – میانی- بالایی)
( بدبختانه بعضی جوامع هنوز در مرحله توحش دست و پا میزنند و بسیاری ماهیتاً در بربریت جازده اند؛ که پرداختن به آنها اینجا ممکن نیست!)
حرف سادهء من این است که هیچ جامعه و قوم و قبیله و قطعهء خاک خاص نبوده و نمیتوانسته باشد که دوران های توحش و بربریت را سپری نکرده و از همان لحظات شروع کردن به بشر شدن؛ متمدن و آنهم در بالاترین سطح تشریف داشته باشد.
لذا ما نمیتوانیم و حق نداریم؛ اتفاقات و رویداد های 1500 تا 1000 سال پیش را که در خاور میانه مصادف به زمان فاز بالایی دوران توحش و گذار به دوران بربریت است؛ با طرز دید و معیار های عقلی و حقوقی و اخلاقی امروزی آنهم در سطح اعلامیهء جهانی حقوق بشر و چیز های آرمانی تر از آن مورد ارزیابی و قضاوت قرار دهیم!
معاشر: میتوانم پرسان کنم که این گپ به سوال ما چه ربط دارد؟
افتخار: چرا؛ نی. ببنید سوال شماست که :« دین اسلام چه گونه به افغانستان آمد؛ آیا مردمان آن زمان ما قرآن را خوانده و دانسته مسلمان شدند مثلیکه امروز تعدادی کتاب های علمی را خوانده و دانسته عالم و دانشمند و باورمند و متخصص میشوند؟»
معلوم و مسلم است؛ «مثلیکه امروز…» به اوضاع جهانی در قرن 21 و اوضاع افغانستان تحت شرایط حضور نظامی – سیاسی- فرهنگی… امریکا و بیش از 50 کشور پیشرفته و نسبتاً پیشرفته به لحاظ اقتصادی و تکنولوژیکی اشاره دارد. حتی در همین شرایط ؛ کاملاً میسر نیست که همه مردم همه چیز را خوانده و دانسته قبول کنند و یا رد نمایند. مردم به دهان پیشوا های قومی و مذهبی و کسانیکه شیادی عوامفریبی دارند می بینند و رویهمرفته با تهدید و تطمیع و فریب و فرمان کلان ساخته شده ها و کلان پنداشته شده ها چیزهایی را می پذیرند و به آن گردن میگذارند یا چیز هایی را نمی پذیرند و منجمله به اصطلاح علیه آن جهاد میکنند!
به طور عموم؛ هنوز از چیزی به معنای اخص «فهم» نمیتوان سخن گفت!
معاشر: ببخشید؛ به نظرم اصلاً این سوال ما؛ سوال احمقانه بوده!
افتخار: جناب معاشر! لطفاً اینقدر به عجله حکم نفرمائید. میدانید؛ اصلاً سوال احمقانه وجود ندارد؛ فقط ؛ وقتیکه سوال موجود است؛ نپرسیدن آن؛ شاید بتوان گفت: احمقانه باشد!
این سوال؛ چنانکه پیشتر هم عرض کردم؛ واقعاً کلیدی و بزرگ و حتی داهیانه است! و به همین لحاظ چنین بحث های بزرگ و کلیدی را برانگیخت.
معاشر: فصل دوم کتاب (معنای قرآن) عنوان دارد:«غیب؛ یعنی ورای عقل روز مرهء مردم» و جناب شما در جاهای دیگر هم تأکید کرده اید که قرآن کتاب بینات و واضحات برای مردم و آدمیان وقت میباشد؛ همهء علم غیب در آن نیست و نمیتواند باشد. درین موارد لطفاً توضیحات عام فهم بدهید چرا که من می بینم به مردم ما باور های خلاف این تحمیل شده است و میشود.
بخش 2 – " تمام علم غیب در قرآن نیست و نمیتواند باشد!"
معاشر: فصل دوم کتاب (معنای قرآن) عنوان دارد:«غیب؛ یعنی ورای عقل روز مرهء مردم» و جناب شما در جاهای دیگر هم تأکید کرده اید که قرآن کتاب بینات و واضحات برای مردم و آدمیان وقت میباشد؛ همهء علم غیب در آن نیست و نمیتواند باشد. درین موارد لطفاً توضیحات عام فهم بدهید چرا که من می بینم به مردم ما باور های خلاف این تحمیل شده است و میشود.
افتخار: اجازه دهید درین رابطه تبصرهء یک فرهنگی با وزن را که پس از خواندن کتاب «معنای قرآن» با من تماس گرفت؛ خدمت عرض نمایم. ایشان فرمودند: در آغاز کتاب نوشته ای: «نگرش منطقی و ساینتفیک بر قرآن مبین»؛ من که دیدم سراپا نگرشی از قرآن بر قرآن است!
خوب اینکه لینز دید و نگرش؛ منطقی و ساینتفیک و جهانشناسانه در تمامی استقامت ها میباشد؛ به جایش؛ اما دوست بسیار روشن و عزیز؛ به اصلی دقیق و کلیدی متوجه شده بودند. مواردی مانند آنچه شما فرمودید؛ فقط توسط خود قرآن تثبیت و تسجیل میگردد. این من نیستم و لینز بینش و نگرش من نیست که حکم دهد: همه علم غیب یا علم آفریدگاری در قرآن نیست و نمیتواند باشد.
اگر کتاب معنای قرآن خصوصاً همین بخش متذکره را کامل خوانده باشید؛ متوجه شده اید که این حقیقت توسط ده ها آیهء محکم و غیر قابل تإویل و تفسیر متفاوت خود قرآن مبین اثبات و مبرهن ساخته شده است ؛ منجمله توسط آیات متبرکه ذیل:
از سورهءالانعام:
قُل لاَّ أَقُولُ لَكُمْ عِندِي خَزَآئِنُ اللّهِ وَلا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلا أَقُولُ لَكُمْ إِنِّي مَلَكٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ مَا يُوحَى إِلَيَّ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَفَلاَ تَتَفَكَّرُونَ ﴿50﴾
ای پیامبر[ بگو به شما نمىگويم گنجينههاى الله نزد من است و غيب نيز نمىدانم و به شما نمىگويم كه من فرشتهام؛ جز آنچه را كه به من وحى مىشود پيروى نمىكنم. بگو آيا نابينا و بينا يكسان است؛ آيا تفكر نمىكنيد(50)
از سورهءالاعراف:
قُل لاَّ أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعًا وَلاَ ضَرًّا إِلاَّ مَا شَاء اللّهُ وَلَوْ كُنتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لاَسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ إِنْ أَنَاْ إِلاَّ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿188﴾
بگو جز آنچه الله بخواهد ]که همان میشود؛ من[ براى خودم اختيار سود و زيانى ندارم و اگر غيب مىدانستم قطعاً خير بيشترى به خویش مىاندوختم و هرگز نمی گذاشتم به خودم آسيبى برسد. من جز بيمدهنده و بشارتگر براى گروهى كه ايمان مىآورند؛ نيستم(188)
***
از سورهءهود(از زبان حضرت نوح):
وَلاَ أَقُولُ لَكُمْ عِندِي خَزَآئِنُ اللّهِ وَلاَ أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلاَ أَقُولُ إِنِّي مَلَكٌ وَلاَ أَقُولُ لِلَّذِينَ تَزْدَرِي أَعْيُنُكُمْ لَن يُؤْتِيَهُمُ اللّهُ خَيْرًا اللّهُ أَعْلَمُ بِمَا فِي أَنفُسِهِمْ إِنِّي إِذًا لَّمِنَ الظَّالِمِينَ ﴿31﴾
و به شما نمىگويم كه گنجينههاى الله پيش من است و غيب نمىدانم و نمىگويم كه من فرشتهام و در بارهء كسانى كه ديدگان شما به خوارى در آنان مىنگرد؛ نمىگويم الله هرگز خيرشان نمىدهد. الله به آنچه در دل آنان است آگاهتر است [اگر جز اين بگويم] من در آن صورت از ستمكاران خواهم بود(31)
****
از سورهء الاسراء(اسرائیل):
قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِيلاً ﴿84﴾ وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً ﴿85﴾
بگو هر كس بر حسب ساختار [روانى و بدنى] خود عمل مىكند و رب شما به هر كه راه هدایت يافته باشد داناتر است (84) و در باره روح از تو مىپرسند بگو روح از [سنخ] فرمان رب من است و به شما از دانش جز اندكى داده نشده است(85)
معاشر: بلی ؛ متوجه شده ام که نه تنها این مورد توسط خود آیات متعدد قرآن اثبات شده است بلکه ثابت شده که این کتاب مقدس ویژهء قومی به نام اعراب است که به عربی افهام و تفهیم میکنند. و هم اینکه اعراب همان وقت در کدام حد عقلی و اخلاقی و روانی قرار داشته اند؛ توسط آیات خود قرآن آشکار و ثابت شده است. لذا اجازه دهید به سوال بعدی بروم.
افتخار: مهربانی کنید!
معاشر: در فصل های چهارم و پنجم – شما قرآن را «مخاطب محور» و امتحان الهی را «بنده محور» اثبات فرموده اید که برای من و دیگر خوانندگان کتاب بسیار هیجان انگیز میباشد؛ چرا که دکانداران دین و قرآن؛ تا جائیکه من می بینم نه تنها به این درجه سواد و عقلانیت نشان نداده اند بلکه بر عکس قرآن را «خدا محور» و امتحان الهی را که دوصد فیصد «الله محور» تلقی و تبلیغ و تحمیل میکنند. لطفاً این مفاهیم را تا جای ممکن به خوانندگان مجله ما وضاحت ببخشید!
افتخار:
جناب معاشر؛ این پرسش تان از همه سخت تر است؛ من ناگزیر باید همان متون مکمل فصل های 4 و5 را اینجا بیاورم. در کمتر از آن حد وضاحت بخشیدن به این مفاهیم که ذاتاً تخصصی و فنی میباشند؛ تقریباً ناممکن است و تازه؛ محتویات و احتجاجات این دو فصل «معنای قرآن» هم وقتی به خوبی هضم و فهمیده شده میتوانند که کتاب معنای قرآن(جلد اول) از سر و طور منظم و دقیق مطالعه و یا تدریس شود.
معاشر:
جناب عالم افتخار! من خبرنگار نشریه زن استم. اگر اجازه باشد سوال اخیر خود را در رابطه به مسئاله زن یاد آور شوم.
افتخار: مهربانی کنید؛ امید سوال بسیار سخت نباشد!
معاشر: جایگاه زن در قرآن چگونه بیان شده است؟
میدانم مقام و حقوق و حیثیت زن در جامعه سنتی و وحشی و نیمه وحشی قبیلوی اعراب؛ و اگر از حق نگذریم در هیچ کجای دنیای 1500 سال پیش؛ طوری نمیتوانسته باشد که حالا در اسناد معاصر بشری مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر تسجیل گردیده است.
منظور من این است که شما به حیث تحقیق کنندهء خلاق و جهانی اندیش و تاریخی اندیش؛ دقیقاً مقام و حیثیت و حقوق زن را در قرآن مقدس ما چگونه یافته اید؛ بدون خوش بینی و بدبینی و نیات و مقاسد سیاسی و نفسانی که متأسفانه در دیگر راویان و مفسران و معبران؛ از خود قرآن؛ پیشتر ظاهر میشود و به حکم و امر و نهی بیچون و چرا تبدیل میگردد.
افتخار: با صدها سلام و صدها درود به زنان و مادران افغانستان و جهان؛ که به وجود آورندهء و پرورندهء هر دو نیمهء بشریت یعنی هم زنان آینده و هم مردان آینده میباشند.
یکی از اهداف بزرگ من در طرح و نگارش کتاب «معنای قرآن» کشف و اثبات این حقیقت منافقانه پنهان ساخته شده است که قرآن مبین خاصتاً و تمامی کتب مقدس و غیر مقدس در سراسر عالم بشری عموماً بیرون از زمان و مکان و لهذا بیرون از جبر ها و محدودیت های زمان و مکان نیستند.
«بنده محور» بودن کلام الهی به همین معناست که صاحب این کتاب در آن؛ بالاتر ازسطح و سویه و قدرت فهم و فراست و برداشت مردمان همان زمانه مشخص معین سخن نگفته و تعیین تکلیف نکرده است. (لایکلف الله الا وسعها)
مثال روشن و اعلای این مدعا همان طرز و حدود برخورد و تکلیف های قرآن؛ در مورد نظام غلامی و برده گی است.
یعنی چون زمانه و شرایط عینی و ذهنی آماده نشده بوده؛ قرآن نخواسته است برای لغو و تقبیح و نفرین برده کردن انسان توسط انسان قیام نماید؛ در حالیکه حکم اشرف مخلوقات بودن و کرامت داشتن این موجود در قرآن مختص به اشراف و آزاده گان نیست و شامل برده گان اعم از تمام نژاد ها به یکسان میگردد. حتی این مورد از نظر کوتاه بینانه امروزی های امروزی بین گذشته ؛ در تضاد با عدالت قرآنی و احکام «اشرف المخلوقات» و «ولقد کرمنا بنی آدم» و خیلی احکام و اصول دیگر؛ معلوم میشود.
ولی در هر حال جبر زمان و تحدید مکان و قوانین سرسخت تکامل عمومی و تکامل بشری واقعیت های ندیده گرفتنی نبوده اند و نخواهند بود. روشن ترین و عام فهم ترین برهان این مدعا هم؛ خود مطرح بودن قرآن و پیامبر برای یک نوع مشخص موجود حیه یعنی بشر و آدمیزاد میباشد و نه برای همه مخلوقات و موجودات!
لهذا قرآن با قبول مصلحتی مشروعیت نظام غیرانسانی و ضمناً غیر قرآنی برده داری؛ طور اصلاحی به تسهیل برده گی و تشویق به آزاد سازی برده ها و کنیزها می پردازد و آزاد سازی غلامان را به یک بخش مهم عبادات اسلامی تبدیل میکند.
ازین رو مسئاله کنیزی عام ناشی از نظامات برده گی و کنیزی غیر رسمی ناشی از مردسالاری؛ به طرز اساسی و ریشه ای ؛ حل ناشده باقی میماند.
و اگر از این کمینه می پذیرید؛ این مسئاله ها تا هنوز که هنوز است؛ در مقیاس همهء جهان حل ناشده باقیمانده اند؛ فقط تک و توک تغییرات شکلی در اینجا وآنجا عمدتاً در غرب هست که آنها هم بی پرابلم ها و معضلات جانبی و تازه به تازه نمی باشند.
رویهمرفته امید میرود که تحت شرایط متحول شونده جهان کنونی و آنهم در نتیجهء مبارزات و جانفشانی ها؛ مسایل مذکور به طرف حل عمقی تر و بنیادی تر بروند!
البته سوای این مورد؛ زنان و مردان در قرآن از تساوی عام برخورد دار بوده و جز در مورد تفاوت طبیعی جنسیتی؛ مشمول کدام تبعیض و امتیاز نیستند. قرآن زن را آدم درجه دوم نمی شناسد چنانکه حق حیات زن با مرد و قصاص و بدلهء آن کاملاً مساوی است!
موارد تفاوت در ارث و شهادت و قضاوت؛ از تبعات پرده گی بودن و خانه گی بودن عام زنان در جوامع برده داری و مردسالاری میباشد که به طور عینی موجب عدم رشد قوای ذهنی و احاطهء فکری آنان بر جریانات و قواعد و قوانین و رسومات وغیرهء جوامع مذکور در مقایسه با مردان گردیده است، میگردد و خواهد گردید.
هیچ جا به جستجو نبرآئید؛ افغانستان مدرن و دموکراتیک و مترقی! امروز شما؛ همهء این حقایق سرسخت همانند سنگ های خارا را لحظه به لحظه بیان کرده و نشان داده میرود.
رویهمرفته عرض میکنم تا مسلمانان اعم از زنان و مردان معنا و جوهر قرآن را نفهمند؛ اصلاً نمی فهمند که در آن چه هست و چه نیست. بنابرین فقط بازار شایعات و شیادی ها گرم و گرمتر باقی میماند و «نزد جانانهء ما کشمش و پندانه؛ یکی!» محاسبه میگردد!!!
معاشر: بسیار تشکر. به آرزوی عمر دراز و پربار و دستاورد های علمی و نبوغ آسای بیشتر تان جناب دانشمند بزرگ افغانستان و عصر ما؛ هیچ تصور نمیکردم که وقتی با شما همصحبت شوم؛ دنیایم اینقدر ها عوض میشود. از غفلت و بیخبری جوانان و هموطنانم؛ نسبت به شما و آثار پرجلال و غرورآفرین جهانی – تاریخی شما هم حیران استم و هم شرمنده!..
امان معاشر