شاه امان اللۀ غازی.
استرداد استقلال افغانستان.
انجنیرفضل احمد افغان
کانادا: 19 آگست 2011م
شاه امان الله غازی در زمانی اقدام به گرفتن آزادی مادروطن خود کرد که جهان شاهد تحولات عمیق و سریع اوضاع سیاسی ,اقتصادی, احتماعی و تکنالوژی بود و روحیۀ ضد استعماری شد ت گرفته بود. کشورهای کوچک و بزرگ که دریوغ استعمار بودند یکی پی دیگر آزادی خود را حاصل میکردند. جنگ جهانی اول ختم شده بود. انگلستان و اتحاد جماهیر شوروی جدید دیگر متحد وقت جنگ نبودند بلکه بعد ازانقلاب آکتوبر درروسیه وبرقرای نظام کمونستی باهم در رقابت قرار گرفتند. اغتشاشات درهند بریتانوی علیۀ انگلیسها به اوج خود رسیده بود. مشروط خواهان و ملت قهرمان و آزادی خواۀ افغان تشنه استقلال مادروطن خود بودند. ملت افغان با فهم اینکه انگلیسها دارای طیارات جنگی, تانگها و توپهای پیشرفته بودند و افغانستان به هیچ نوع از نگاۀ نظامی با انگلیسها رقابت نمیتوانست با آنهم ملت قهرمان افغان به اتکاه بخداوند (ج) منتظر بقدرت رسیدن شخصیت ملی و آزادیخواه چون امان الله خان بودند که صدای قیام ملی شانرا لبیک بگوید لهذا امان الله خان با درک شرایط به اتکاه به خداوند یکتا واعتماد به ملت یکپارچه و قهرمان جهاد را علیۀ انگلیس استعمارگر اعلان و جنگ را در سه جبه اعلان کرد که در نتیجه شهامت نیروهای ملی افغانها الی تل و وانه پیشروی و قسمتهای زیاد خاک خود را که جبرآ جدا شده بود اشغال کردند. در همین وقت انگلیسها با درک اینکه اغتشاشات در هند نیز روز بروز به اوج خود میرسید با دوام جنگ نتنها افغانستان بلکه هند را نیزازدست خواهند داد بهتر دانستند که به اصطلاح از بروت یعنی افغانستان امروزی تیر شوند و ریش را که عبارت از هند بود نگه بدارند یعنی متارکه را برای ختم جنگ و آزادی افغانستان اعلان و سپس نیروهای انقلابی هند را سرکوب نمایند. که مقابلتآ امان الله خان غازی پیشنهاد متارکه انگلیس را در حالیکه کابل ازطرف انگلیسها بمباردمان میشد با این عقیده قبول کرد, ریش را که افغانستان فعلی باشد نگه و موضوع بروت را که مناطق اشغال شده بود از طریق دیپلوماسی حل خواهد کرد یعنی قضیه خط سیاۀ دیورند را که از طرف دولت استعماری انگلیس بالای رهبر مستعمره شان جبرآ امضاۀ و یک ابلاغیه تحمیل شده بود و میتواند بعدآ بحیث یک کشور آزاد و مستقل ابلاغیه مشترک را ملغا و خاکهای از دست رفته خود را مجدآ الحاق افغانستان امروزی نماید.
در این قسمت لازم میبینم مختصری از نوشته نویسنده انگلیس بنام ( لیوتنن جنرال سر جورج مکمون) را که در سال 1929م نوشته نقل قول کنم.
باید به این نوشته تاریخی بسیار دقت شود. چنین است.
نویسنده انگلیس باریختن اشک تمساح مینویسد که.
" قبلآ درعوض معاهدات رسمی به اساس تبادله مکاتبات مؤفقات صورت میگرفت اما قبولی و تضمین استقلال افغانستان با پزیرش لقب شاه درعوض امیر برای امان الله و آزادی تماس مستقیم افغانستان با لندن و کشورهای دیگر معاهدۀ تحقیر آمیز برای لندن بود چه برای آنچه ما در سابق خون ریخته بودیم از دست دادیم .هدف از توافقات گذشته ایجاد بفرستت(حایل) بین هند و روسیه تزاری و یا اشتراکی بود اما با سقوط روسیه تزاری حتی الی یکسال بعد از امضاۀ معاهده اکثرآ چنین تصور میکردند که دیگر خطری وجود ندارد و دولت ما فکر میکرد که از افغانستان مؤفق برامدیم یعنی از تادیه کمک مالی سالانه و دفاع از افغانستان خلاص شدیم. درحالیکه از افغانستان در مقابل تجاوز دفاع میشد نه بخاطر احترام گذاشتن به موافقه و یا معاهدۀ. چه این یک واقعیت انکارناپزیر است که بنابر موقعیت جغرافیائی ما, هیچ تعهدی نمیتوانست جلو اقدامات نظامی ما را بگیرد.. بلی آنچه قابل تذکر است که ما قبلآ در صورت وقوع حوادث د ست آزاد داشتیم و به اساس توافقات گذشته. امیر هیچگاه مانع رفتن صاحب منصبان ما برای مطالعه مناطق سرحدی شده نمیتوانست چه امیر عبدالرحمن خان انگلیس و روسیه را برای تربیه عساکر خود دعوت نمیکرد. آنچه از معاهده بدست آوردیم این بود که ما برای رسیدن به اهداف طویل المدت خود و تحولات اوضاع در کابل روابط خود را بحضور نمایندگی اروپائی در عوض مسلمان با افغانستان تحکیم مینمایم که حضور او درکابل روابط خود را با حضور نمایندگی اروپائی در عوض مسلمان با اقغانستان تحکیم مینمایم که حضور او در بین نماینده گان دیگر کشورهای اروپائی بهانۀ برای شورشیان در مقابل ما نخواهد شد"(ص 283 افغانستان از دایروس الی امان الله)."
مطلب من از تذکر نوشته انگلیس اینست که شاه امان الله آگاهانه و هوشیارانه پیشنهاد متارکه انگلیس را قبول نموده بود و میدانست که توافقات قبلی جد ش (امیر عبدالرحمن خان) بعد از استقلال و امضاۀ معاهده رسمی جدید اعتبار ندارد و میتواند موضوع را از طریق دیپلوماسی حل نماید.
اما با تأسف بعد از استقلال دیری نگذشته بود که رقابتها برای گرفتن مقام صدرت و مداخلات مخفیانه انگلیسها و روسیه شوروی درداخل افغانستان چنان شدت میگرفت که شاه امان الله فرصت مطرح نمودن مناطق اشغال شده را جدی با انگلیسها ویا تطبیق یکی از شرایط مهم ایجاد شاهی مشروط را که عبارت از جدا نمودن سلطنت از رهبری قوۀ اجرائیه بود عملی نماید که در نتیجه روز بروز با تبلیغات زهراگین دشمنان خارجی و نوکران داخلی شان شاه امان الله که آرزوهای عالی برای انکشاف سریع مادروطن خود بطرف طرقیات کشورهای مدنی داشت بمرور زمان رو بزوال و سقوط گرائید. یعنی انگلیسها بنام سفارت خود در کابل برای سقوط سلطنت شاه امان الله غازی شیطانخانه و سلاحخانه ساختند و در سفارت سلاح و مهمات نظامی را ذخیره میکردند . قرار نوشته سردارعبدالرحیم خان ضیایی یک شب سلاحخانه انگلیس در سفارتخانه حریق و ساعتها دود آن فضائی کابل را تاریک ساخته بود و نیز مینویسند که در یک مقطع زمانی وقتی حبیب الله کلکانی در پای خود زخم برداشت درسفارت انگلیس توسط داکتران انگلیس تداوی و سپس با مقدار زیادی پول و اسلحه مرخص گردید.
از موضوعات مهم که شاه امان الله در دوره سلطنت ده ساله خود انجام داد قرار ذیل میباشد.
شاه امان الله غازی برای اولین بار در تاریخ افغانستان برای حاکمیت قانون در سال 1923م قانون اساسی ای را بنام "نظامنانه" در (73) ماده تدوین و در عمل تطبیق کرد همچنان نظامنامه نکاح,عروسی و ختنه سوری را در سال 1924م در (22) ماده و یک تعداد قوانین دیگر را تدوین و به نشر سپرد.ومطابق هدایات نظامنامه برای اولین بار تشکیلات سیاسی و اداری دولت شاهی افغانستان را اساسگذاری کرد, به این معنی که کابینۀ را بشکل جوامع مدنی مطابق نیازمندیهای افغانستان ساخت و وزیری را در رئس هر وزارت تعین کرد.
همچنان تشکیلات اداری و تقسیمات ملکی افغانستان را در حدود اربعه های مشخص ترتیب و برای هر منطقه والی , نائب الحکمه و یا حاکم اعلی مقرر نمود.
مهمتر از همه برای اینکه روابط ولایات , نائب الحکمگیها و حکومتهای اعلی را با مرکز نزدیک داشته باشد و به امور بعضی ولایات نیازمند رسیدگی و توجۀ بیشتر صورت گیرد تعداد از وزیران کابینه نیز بنام روئسای تنظیمیه توظیف گردیده بودند که مستقیمآ از مرکز با ولایات, نایب الحکمگی ها و حکومتهای اعلی همکاری نمایند.( ای کاش امروز هم چنین میبود)
همچنان از کارهای مهم دیگری شاه امان الله یاد آوری مینمایم و آن اینستکه.
– شاه امان الله غازی برای اولین بار در تاریخ افغانستان معاهدات رسمی را با دول کشورهای چون انگلستان , جرمنی, اتحاد شوروی, ایران , ترکیه,فرانسه و ایتالیا امضاه و به اساس آن با کشودن نماینده گی های سیاسی رواط سیاسی بین افغانستان و کشورهای خارجی آغاز گردید.
– شاه امان الله اولینبار در تاریخ افغانستان با معرفی نهضت زنان برای زنان افغان حقوق مساوی را در تمام امور سیاسی , اجتماعی و اقتصادی داد که حتی در امریکا که خود را مهد دیموکراسی , آزادی و مدافع حقوق بشر میدانست زنهای امریکا الی 1920م حق رای دادن و کاندید شدن را نداشتند و برای اولینبار یک خانم سیاه پوست در 1968م به کانگرس را یافت.
– شاه امان الله در تاریخ افغانستان واحد پولی را نام ملی داد یعنی روپیه کابلی را به افغانی تبد یل کرد.
– شاه امان الله بیرق افغانستان را از سیا ه به سیاه و سرخ وسبز تبد یل درداخل افغانستان و نمایندگی های سیاسی افغانستان درکشورهای خارجی بحیث کشور آزاد و مستقل بر افراشت.
– شاه امان الله عروسی تعدادی از نوجوانان نامزد بی بضاعت و غریب شهر کابل و نواهی آنرا که توانائی مصارف عروسی را نداشتند با عروسی خواهر خود با سردار حسن خان در یک محفل جشن گرفت. که البته ما در چند دهه اخیر در کشور های متمدن غرب شاهد چنین عروسیها میباشیم
– شاه امان الله ترقیخواه بنا برعشق سرشار که به علم و با سواد شدن هموطنان خود داشت برای تشویق هم میهنان خود بعضآ شخصآ در مسجد شاه دوشمشیره برای بزرگسالان درس میداد.
– شاه امان الله برای اولین بار تعداد خانمهای افغانی را برای فراگرفتن تحصیل بخارج از کشور اعزام داشت و نیز در لویه جرگه به نمایندگی زنان افغان دو خانم افغان نیز اشتراک ورزیدند
این بود فشرده از کارنامه های شاه امان الله خان غازی که چکیده های ازموأخذ ذیل میباشد عرض گردید. .
1- صفحاتی از تاریخ معاصر افغانستان نوشته (سردار محمد رحیم خان ضیائی و تألیف جناب ولی احمد نوری)
2-قطی عطار نوشته جناب الحاج محمد کبیر نورزی.
3- افغانستان از دایروس الی امان الله خان .نویسنده انگلیسی. 1929م
4- تراژدی امان الله خان( نوشته سردار اقبالعلی خان هندی 1933م).
.
به آرزوی استقلال و آزادی مجدد افغانستان عزیز و فرستادن درود به روح فرزند قهرمان افغان خاصتآ شاه امان الله خان غازی و همه مبارزین واقعی راۀ ازادی و استقلال میهن ویرانشده و هم میهنان ستمدیده و رنجکشیده افغانم.
خداوند نگهبان آزادی خواهان واقعی و با ایمان افغان.
پایان