حج بعد از مرگ
تتبع ونگـارش :
الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«
مدیـــر مطـالعات سـتراتیژیک افغان و
مسؤل مرکز کلتوری دحـــــق لاره- جرمن
در شرایط وجوب حج آمده است : حج بالای کسی فرض است که : مسلمان ، بالغ ،عاقل و آزاد باشد ( برده نباشد ) و استطاعت مالى و بدنى و امنیتی راه رسيدن به مشاعر مقدسه را داشته باشد .
و برای زنان در جنب پنچ شرط متذکره ، شرط ششم نیز اضافه گردیده که آن عبارت از موجودیت محرم شرعی است .
ولی حج بعد از مرگ :
طوریکه در فوق ملاحظه فرمودیم ، در شرایط وجوب حج ، یکی هم ، استطاعت مالی است . بنآ اگر یک مسلمان مقدار مالی اضافه بر نفقه خود و خانواده اش در اختیار ، داشته باشد که برای رفتن به حج کافی باشد، در آنصورت او ملزوم که شخصاً به ادای مراسم حج بپردازد.
اگر شخص متذکره در جنب اینکه استطاعت مالی درا باشد ولی به علت مریض ، پیری وکهنسالی ، نمیتواند ، عازم مراسم حج گردد ، در این صورت بر وی لازمست شخصی دیگری را به نیابت خویش به حج روان کند.
ولی اگر وضع طوری پیش اید که او شخصی را به نیابت خویش به حج اعزام نداشت ، ودر همین مدت وفات کند وبه حق برسد ، پس بر ورثه متوافی است که از مال ماترکه ، متوفی مقدار مالی را که برای ادای مراسم حج کافی باشد به توافق سایر ورثه ، جدا نموده ، ووکیلی را برای انجام مراسم حج برای شخص متوفی ، به حج اعزام نماید . زیرا حج بمانند یک دَین و قرض بر دوش او باقی مانده، و ادای دَین الهی برحق تر است از سایر دیون است، چنانکه نسایی از ابن عباس رضی الله عنه روایت می کند : «قَالَ رَجُلٌ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّ أَبِی مَاتَ وَلَمْ یَحُجَّ، أَفَأَحُجُّ عَنْهُ؟ قَالَ: أَرَأَیْتَ لَوْ کَانَ عَلَی أَبِیکَ دَیْنٌ أَکُنْتَ قَاضِیَهُ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: فَدَیْنُ اللَّهِ أَحَقُّ» نسائی (۲۶۳۹).
یعنی : «مردی گفت : ای رسول خدا! پدرم فوت کرده و به حج نرفت، آیا بجای او حج کنم؟ فرمود : اگر پدرت قرضدار میبود، آیا قرض اش را پرداخت نمی کردی؟ آن مرد گفت: بلی، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : پس ادای دَین خداوند برحق تر است (تا اداء شود)».
امام ابن قدامه گفته :
«هرگاه کسی که بر وی حج واجب شده فوت کند ولی به حج نرفته باشد، واجب است مقدار مالی را که برای حج کافی باشد از مالش جدا نمود، چه از روی عذر آن حج را ترک کرده باشد یا بدون عذر، و این رأی حسن بصری و طاوس و شافعی نیز هست.
رای امام ابوحنیفه وامام مالک:
امام ابوحنیفه وامام مالک میفرمایند: زمانیکه یک مسلمان فوت کند ، فرضیت حج هم از دوش اش ساقط میگردد ، ولی اگر متوافی وصیت به حج کرده باشد ، ورثه میتوانند ، از یک سوم ماترکش (مال متروکه اش) بجای او مراسم را بجاء اورند . این نظریه امام ابوحنیه وامام مالک مورد تائید امام شعبی و امام نخعی نیز میباشد ، و گفتند : چونکه حج عبادتی بدنی است و لذا با مرگ ساقط خواهد شد، بـه مانند نماز.
در این مورد حدیثی که از ابن عباس روایت گردیده است دلیل میاورند : میگویند :« زنی از پیامبر صلی الله علیه وسلم درباره پدرش سوال کرد که مرده ولی حج نرفته؟ پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : بجای پدرت حج کن)
ودر حدیثی دیگری از ابن عباس روایت است : (زنی نذر کرده بود حج رود، ولی فوت می کند، برادرش نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم آمد و درباره آن سوال کرد؟ پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمود : آیا اگر خواهرت قرضدار می بود قرضش را قضاء نمی کردی؟ گفت : چرا نه ، فرمود : پس دَین خدا را نیز قضاء کن چرا که او برحق تر است نسبت به قضای دَین) ( راوی هردو حدیث نسایی است ) ، و چونکه این حقی است که بر دوش وی مانده و نیابت پذیر است، و با مرگ ساقط نمی شود مانند بدهی و قرض، و قابل قیاس با نماز نیست چونکه نماز نیابت نمی پذیرد». « المغنی » (۳/۱۰۱) مختصرا.
یـادداشــت:
اگر مسلمانی در زمان حیاتش مالک مقدار پولی مازاد بر نفقه خود وخانواده اش نبوده که کفایت حج اش را کند، در اینحالت حج اسآ بر او واجب نیست، و واجب هم نیست حتما کسی بجای او (بعد از مرگش) حج کند، مگر آنکه کسی از باب احسان بجای وی حج کند.
از جناب علامه ابن عثیمین سوال شد : من برادری دارم که به سرطان مبتلا شد، و امسال فوت نمود و سن وی نوزده سال بود و فریضه حج را اداء نکرد، ضمن اینکه ایشان بمدت پنج سال به این مرض گرفتار بود، آیا بجای او حج بجا آوریم؟ و آیا کفاره ای هست؟
جواب دادند : «لازمست بپرسیم : آیا این جوان مالی داشته که بتواند با آن حج کند؟ اگر پاسخ مثبت است، پس لازمست بجای او حج انجام شود، و اگر مالی نداشته (که کفاف حج رفتن کند) بر او واجب نیست، و در حالی فوت کرده که فریضه حج بر دوش او نبوده، اما اگر خواستید ، احسان کنید و بجای او حج کنید، اشکالی بر آن نیست». « اللقاء الشهری » (۶۲/۵) .
بر این اساس؛ چنانچه آن مردی که فوت کرده در زمان حیاتش مال کافی برای ادای حج داشته، پس حج بر وی واجب بوده، و آنچه سوال کننده انجام داده (یعنی از ماترکش یعنی مال موروثي اش بجای او حج کرده) کاری درست و صحیح بوده است، چرا که انجام حج بوسیله ماترکش مقدم بر ورثه است، اما لازمست سایر ورثه را از انجام فیصله مطلع ساخت . والله اعلم بالصواب