آذان نداى آسمانى
تتبع ونگـــــــــارش :
امين الدين » سعيدى – سعید افغانی »
مدیـــر مطـالعات سـتراتیژیک افغان
ومسؤل مرکز کلتوری دحـــــق لاره-جرمنی
بسم الله الرحمن الرحيم
در حدیث شریف آمده است :« لايسمع ندا ء المؤذن جن ولا إنس ولاشى ء إلا شهد له يوم القيامه » (هرجن ويا هر انسانى يا هر چيز ديگرى كه صداى مؤذن را مى شنود ، در روز قيامت براى او شهادت ميدهد .)
همچنين خداوند پاك در سوره ( فصلت :آیه ۳۳ ) ميفرمايد :
« ومن احسن قولآ ممن دعا إلى الله ؤعمل صالحٱ » ( قول چه كسى زيباتر وبهتر از قول كسى است كه مردم را به سوى پروردگار دعوت مى كند وعمل نيك انجام ميدهد )
علما ء ومفسران بدین باور آند كه اين آيه در باره مؤذن نازل شده است چون مؤذن مسلمانان را برای ادای نماز وذكر پروردګار دعوت مى كند و هم نماز ميخواند.
در تعریف آذان علما میګویند که : اذان از نظر لغوی به معنی «آگاهی دادن»، «آگاهانیدن» و «خبر به گوش رساندن» است. در دین مقدس اسلام، اذان ، اعلان كردن دخول وقت نماز با الفاظ مخصوص تعریف وتفسیر ګردیده است . اذان دعوت كردن مسلمانان است به حضور در نماز ، نمازى كه سبب رستگارى انسان در دنيا وآخرت است .
اذان عبادتى است قبل از نماز ويكى از بزرگترين شعاير اسلام ومشهور ترين نشانه هاى برجسته آن ،. اگر تاريخ آديان را مورد مطالعه قرار دهيم بو ضاحت تام در خواهيم يافت كه همه آديان ابراهيمى ، همه آدیان آسمانی براى دعوت پيروا ن خويش به عبادت از وسايـــل متعددى استفاده بعمل اورده اند كه از جمله دين مسیحيت بـــــا نواختن ( ناقوس ) از پيروان خويش غرض اجراى عبادت به كليسا دعوت ميكنند .
ولى عظمت كه در ( آذان ) دين مقدس اسلام نهفته است در هيچ يـــــكى از آذان آديان آسمانی بملاحظه نمیرسد . عظمت مفهوم ودعوت آذان اسلامى از چنان قوتی برخوردار است كه حتى غير مسلمين را هم زير تاثير خويش قرار ميدهد .
آذان دعوت زنده است . وزمانيكه انسان صداى مبارك وبا عظمت آذان را ميشنود در همان لحظه درفكر نماز مى افتد . صداى آذان زمين وآسمان را با هم پيوند ميدهد وتــواضع مخلوق را با عظمت پروردګار در هم مى آميزد.
در آذان تبليغ است ، در آذان تكبير است ، در آذان توحيد است ، در آذان شهادت ويكانگى است ، در آذان عظمت پروردگار است وشهادت بر رسالت محمد صلى الله عليه وسلم است. در آذان توصيه بــــه نماز وراستگارى است وانجام بهترين اعمال است .
آذان دعوت مسلمانان به استگارى ، صداقت وپاك دلى است . حضرت محمد محمد صلی الله علیه وسلم فرموده است : « ان الشيطان اذ سمع الند هرب » هر گاه شيطان صداى آذان را مى شنود فرار ميكند.
در وقت اذان بر شيطان خــو وهيبت طارى گرديده با حواس پريشان فرار مـى نمايــد، وتا جائيكه صداى اذان شنيده شود هر گز نمى ايستد . ( رواى حديث بخارى ومسلم است ) .
اذان براى نماز هاى پنج گانه سنت بوده ، ولى اذان براى نماز جمعه سنت مؤكد مى باشد.
مشروعيت اذان در سال اول هجرت آغاز شد ، زمانيكه مسلمانان وارد مدنيه منوره شدند واز كار بنأ واعمار اولين مسجد ( مسجد نبوى ) خلاص شدند ، به منظور مطلع گردانيدن مسلمانان به اداى نماز از كلمه « الصلوة جامعه » استفاده بعمل مياردند ، در يكى از روز ها حضرت محمد صلی الله علیه وسلم با ياران خويش نشست ومسله اذان را مطرح كرد ، كه چگونه ميتوانيم وقت نماز را به مسلمانان ابلاغ بداريم . بعضى از صحابه كرام گفتند مانند نصارا وقت نماز را بوسيله ناقوس اعلام بداريم ، بعضى گفتند مانند يهود بوق را استعمال كنيم ، وديگران گفتند ما نند مجوسيان آتش مى افروزيم ، تا مردم بدانند كه وقت نماز فرا رسيده است وبه مسجد بيايند هيچ كدام از پيشنهادات طرح شده مورد قبول پیامبر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه وسلم قرار نگرفت .
بنابر بر روايت( ابن اسحاق عبد الله بن زيد بن شعلبه ) در شب همان روز خواب ديده وجريان خواب خویش را حضور محمد صلی الله علیه وسلم عرض كرد : « من شب خواب بودم كه شخص سبز پوش نزدم آمد وناقوس بدست داشت . ازوى پرسيدم : ناقوست رانمى فروشى ؟ گفت : بدن چه ميكنى ؟ گفتم : بوسيله آن مردم را براى نماز دعوت ميكنيم . گفت : بهتر از اين را برايت نشان بدهم گفتم : آن چيست ؟ گفت با اين ندا مردم را دعوت كنيد : وكلمات اذان را برايش بيان داشت. چون رسول الله صلی الله علیه وسلم را از خواب با خبر ساخت انحضرت صلی الله علیه وسلم فرمود : ( انشالله اين خواب حق است بر خيز وبلال را با خود ببر واين كلمات را برايش ياد بده كه با اين كلمات اذان بگويد زيرا اواز او رساتر از اواز اواز توست .)
هنگاميكه بلال اذان راداد . حضرت عمر فـاروق آنرا شنيد واز خانه بر آمد ونزد پيامبر اسلام امــــد گفت : «قسم بذاتيست كه ترا بحق فرستاده ، من هم مانند او اين كلمات را بخواب ديده ام » حضرت محمد صلی اله علیه وسلم گفت : « اين جاى شكر است » و بدين ترتيب اذان بين مسلما نان ترويج يافت .
بعد از مشروعيت اذان رسول الله صلى الله عليه وسلم شب وروز ، در سفر وحضر برآن مداومت نمودند كه ترك آن از آنحضرت صلى الله عليه وسلم يا اجازه تركش تا رحلت سرور كاينات شنيده نشده است ، پس از آن ياران بر گزيده پيامبر اسلام آنرا ادامه دادند ، زيرا بخاطر امر رسول الله صلى الله عليه وسلم در چند حديث اذان واجب گرديده بود.
صفت اذان :
آذان طوريكه در احاديث صحيحه وارد شده است ، با نام خدا ( الله اكبر ) وبا وحدانيت الله ورسالت پيغمبر صلى الله عليه وسلم ، و دعوت به رستگارى به اوج خود ميرسد . ( الله اكبر ، الله اكبر ، الله اكبر ، الله اكبر اشهد أن لا اله الاالله اشهد أن لا اله الاالله أشهد أن محمدٱ رسول الله ، أشهد أن محمدٱ رسول الله حى على الصلاة ، حى على الصلاة حى على الفلاح ، حى على الفلاح الله أكبر ، الله اكبر لا اله الا الله ) ولى در نماز صبح مؤذن بعد از گفتن ( حى على الفلاح ) وقبل از ( الله اكبر ) اخير دو بار ميگويد 🙁 الصلاة خير من النوم ، الصلاة خير من النوم ) سپس ميگويد : الله اكبر ، الله اكبر ، لا اله الا الله . )
آذان صداى مقدس است كه براى سامع خويش نداى آزادى ونسيم حيات بخش استقلال وعظمت را مى آموزاند . زمانيكه شنيدن نداى آسمانى در فضا مي پيچد ، با قلب خود بزرگى اين ندا وعظمت آن ذات جليل را كه اين ندا بخاطر اوست احساس كن وآنچه را كه خير ورستگارى تر بدان فرا مى خواند ، به ياد بياور وبدن هر بزرگى جز خدا حقير است وهر گاه تصور نمودى در جهان چيزى بزرگ است ، پس بدان كه خدا بزرگتر است ، خدا بزرگتر است .
همان طوريكه كه گفتيم ، آذان به معنى خبر كردن ، ، اطلاع دادن واعلان نمودن است ، پس هر زمانيكه انسان اين نداى با عظمت ملكوتى را ميشنود بايد به آن گوش فرا دهد وآنچه را كه مؤذن مى گويد از طى و ژرفاى قلب مؤذ ن را همراهى كند ، زمانيكه مؤذن : « حـــــى علـــى الصلاة » و « حـــى علـــى الفلاح » ميگويد بر سامع است تا : « لاحــــول ولا قــــــوۀ الا بـــــا لله ، لا حـــــول ولا قــوة الا با لله » بگويد.
در حديث صحيح از امام بخارى روايت است كه فرستاده خدا حضرت محمد مصطفى صلى الله عليه وسلم فرموده است : « وقتيكه مؤذن مى گويد ، الله الكبر ، الله اكبر ، پس يكى از شما هم گويد ، الله اكبر ، الله اكبر ، زمانيكه مؤذن ميګويد : « أشهد أن لا اله الا الله » وكسى كه ميشنود گويد :« أشهد أن لا اله الا الله » چون مؤذن گويد : « أشهد أن محمد ٱ رسول الله » سامع هم گويد : « أشهد أن محمد ٱ رسول الله »سپس مؤذن گويد : « حى على الصلاة ، سامع هم گويد : « لاحــــول ولا قــــــوۀ الا بـــــا لله» زمانيكه مؤذن ميگويد« حى على الفلاح » سامع گويد « لا حـــــول ولا قــوة الا با لله » بگويد. زمانيكه مؤذن گويد : « الله اكبر ، الله اكبر ، سامع گويد : « الله اكبر ، الله اكبر » زمانيكه مؤذن گويد : « لا اله الا الله » شخص سامع گويد « لا اله الا الله « كه به اداى اين كلمات در قلب خود داخل شود در جنت.
شنونده بعد از اينكه اجابت مؤذن را پايان داد بر پيامبر صلى الله درود بفرسته و از خدا وند عفو گناهان گذشته وآينده طلب دعا نمايد.
عبد الله بن عمر ( رضى الله عنهما ) روايت كرده است كه از فرستاده خدا صلى الله عليه وسلم شنيده است كه مى فرمود : « اذا سمعتم المؤذن فقولوا مثل مايقول ، ثــــم صلوا على فإ نه من صلى على صلاة صلى الله عليه بها عشرا ، ثم صلو ا الله لى الوسيلة ، فإ نها منزلة فى الجنة لا تنبغى الا لعبد من عباد الله ، وارجو أن اكون أنا هو ، فمن سأل الله لى الوسيله حلت له شفاعتى » ( رواه مسلم . ) ( وقتيكه اذان را از مؤذن شنيديد ، پس بگوئيد مثل آنچه كه ميگويد ، سپس برمن درود بفرستيد ، زيرا كسيكه برمن يكبار درودى مى فرستد خداوند بوسيله آن ده بار بر او رحمت مى كند ، سپس براى من از خداوند ( وسيله ) را بخواهيد وسيله مقامى است در جنت كه تنها بنده اى از بند گان خدا شايسته آن مقام است ، ومن آرزومندم كه آن بنده من باشم وكسيكه براى من « وسيله » را بخواهد از شفاعت من بهره خواهد برد.
دعاى ما ثـــور كه بعد از آذان گفته ميشود وانرا پيامبر اسلام تعليم داده است عبارت است از :« اللهم رب هذه الد عوة التامـة والصلاة القائمـة آت محمدٱ الوسيلة والفضيلة وابعثة مقامٱ محمود الذى وعد ته » وبدنبال آن بگويد : « وارزقنا شفاعــــة ، إنك لا تخــلـــف المعياد » اقـامـــــــت وقتيكه مؤذن ؛ اذان گفت ، سنت همين است كه ميان اذان واقامت به اندازه ايكه شخص براى نماز آمادگى بگيرد فاصله بيايد سپس كسيكه اذان گفته است براى نماز اقامت بگويد . اقامت با تكميل شدن همه شروط لازمه نماز آغاز مى شود .
كيفيت اقامت :
كلمات اقامت به دو طريقه روايت شده است وهر دو طريقه آن صحيح است.
كيفيت اول :
در باره گفتن تكبير اول وآخر و ( قد قامت الصلاة ) ويكبار گفتن ساير كلمات كه به اين حساب تعداد آن يازده كلمه ميشود . وبه اين ترتيب است. الله اكبر ، الله اكبر اشهد أن لا اله الا الله أشهد أن محمدٱ رسول الله حلى على الصلاة حى على الفلاح قد قامت الصلاة ، قد قامت الصلاة الله اكبر ، الله اكبر لا اله الا الله
كيفيت دوم :
عبارت است از چهار بار گفتن تكبير اول و دو بار گفتن همه كلمات به استثناى عبارت اخير كه مفرد است ، بنٱ ء عدد آن هفده كلمه ميشود به اين ترتيب : الله اكبر ، الله اكبر ، الله اكبر ، الله اكبر اشهد أن لا اله الاالله ، اشهد أن لا اله الاالله أشهد أن محمدٱ رسول الله ، أشهد أن محمدٱ رسول الله حى على الصلاة ، حى على الصلاة حى على الفلاح ، حى على الفلاح قد قامت الصلاة ، قد قامت الصلاة الله أكبر ، الله اكبر لا اله الا الله
نقاط قابل توجه :
– ترسيل در الفاظ اذان يعنى تمهل وجدائى آوردن ميان هر دو كلمه وچابكى در الفاظ اقامت سنت است وبايست در خلال آن حف نزند.
– در وقت اذان گفتن بايد مؤذن روبه قبله استاده شود وصدایىش را بلند كند ، اگر چه هم در صحرا وتنها باشد.
– اگر بخاطر خواب يا فراموشى نمازت فوت شد ، وقتيكه آنرا تنها ادا مى كردى ، بايد اذان بگوئى واگر چند نماز از تو فوت شده بود ، مستحب همين است كه به نماز اول اذان واقامت بگوئى وديگر نماز ها را با اقامت مستقل بر پا دارى.
– بر زنان نه اذان است ونه اقامت واگر اذان واقامت گفتند باكى ندارد ، از امام احمد رحمة الله عله روايت است كه گفت : اگر زنان اذان دادند باكى ندارد واگر نكردند جايز است. از عايشه ( رض) روايت است كه او اذان ميداد واقامت ميگفت وامامت مى كرد ودر ميان زنان مى ايستاد . ( رواه البهقى )
– براى آنكه اقامت را مى شنود بايد اقامت گوينده را اجابت كند ما نند يكه مؤذن را اجابت مى كند ، پس بايد آنچه را اقامت گوينده ميگويد ، شنونده نيز همانطور بگويد . مگروقتيكه( حـــى على الصلاة ) و ( حى على الفلاح ) ميگويد ، شنونده بايد بگويد : ( لا حول ولا قوة الا با لله ) وو قتيكه اقامت گوينده ( قد قامت الصلاة ، قد قامت الصلاة « بگويد ، شنونده گويد : ( اقا مها الله واد امها ) خداوند آنرا بر پا وهميشه دارد . پایان