در بخش اول در باره ی تقدیس مسجد و امورمحوله ی مربوط به مسجد صحبت نمودیم و در اخیرِ مضمون در مورد بنای مسجد بر اساس نفاق و منافقت، و حکم آن در اسلام اشاره ای نمودم که داستان مسجد ضرار، مسأله را برای مان روشن میسازد که در موردِ آن قرآن کریم تذکر داده است.
چون مسجد ضرار بر اساس نفاق و اختلاف بنا شده بود نه بر اساس تقوا و ایمان، الله تعالی امر تخریب مسجد را بر رسول کریم صلی الله و علیه وسلم وحی کرد.
کسانی که مسجد ضرار را بنا کردند گروهی از منافقین بودند که خواستند با ساختن آن مسجد از آمدن به میان مسلمین و جماعتِ نمازگزاران در مسجد النبی تخلف ورزند، و میان صفوف مسلمین تفرقه باندازند.
بر همین لحاظ، الله سبحانه و تعالی، آنها را رسوا نمود و پیامبرش صلی الله و علیه وسلم را مأمور تخریب آن مسجد کرد.
مردمانی از منافقانِ قُبا، مسجدی را در کنار مسجد قبا ساختند و منظورشان از ساختن آن زیان وارد کردن به مؤمنان و اختلاف انداختن میان آنان بود، و آنرا پناهگاه و سنگری برای کسانی قرار دادند که امیدوار بودند روزی با پیامبر اکرم صلی الله و علیه وسلم خواهند جنگید.
منظورِ منافقین این بودکه اگر نیازی به پناهگاهی داشتند از این مسجد استفاده کنند.
پس، الله سبحانه و تعالی رسوای شان ساخت و راز آنها را آشکار کرد.
این گروه که مسجدی برای خود ساختن منافقانی بودند که به رهبری شخصی به‌نام ﴿ابوعامر راهب﴾، در جوار مسجد قبا آنرا بنا کردند که به‌نام «مسجد ضرار» لقب گرفت.
مفهوم و معنی ضرار، یعنی به قصد ضرر رساندن به مؤمنان و آزارافگنی در میان شان.
تغسیر آیه های ۱۰۷ تا آیه ی ۱۱۰ سوره ی توبه، پیرامون مسجد ضرار بحث میکند:
ابوعامر راهب، مردی از اشراف طایفه ی خزرج بود که در جاهلیت نصرانی شده بود و هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم به مدینه ی منوره، و ظهور اسلام، رؤیاهای شیرین او را در ریاست و رهبری قومش پریشان ساخته بود پس به جبهه ی نفاق پیوست و گروهی تشکیل داد و به آن گروهِ منافق گفت:
﴿مسجدتان را بسازید و آنچه می‌توانید از نیرو و سلاح آماده کنید زیرا من آهنگ قیصر ﴿شاه روم ﴾ را دارم و از روم چنان لشکر عظیمی را خواهم آورد که محمد ﴿صلی الله و علیه وسلم﴾ و یارانش را با آن از مدینه بیرون کنم.
و چون از بنای مسجد خود فارغ شدند، برای رسمیت دادن به‌آن، نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم آمدند و گفتند:
یا رسول‌الله! ما مسجدی را برای معلولان و نیازمندان و برای شب های سرد و بارانی بنا نهاده‌ایم و دوست داریم که شما تشریف بیاورید و به ما در آن نماز اقامه کنید!
ایشان فرمودند:
من اکنون عازم سفر هستم و اگر ان‌شاءالله از سفر بازگشتیم، به میان شما خواهیم آمد و در آن مسجد برای شما نماز خواهیم گزارد.
همان بود که وحی نازل شد و پیامبر صلی الله علیه وسلم را از راز توطئه و نیرنگشان آگاه کرد.
پس چون از سفر بازگشتند، دو تن از اصحابِ کرام را فراخوانده به ایشان فرمودند:
به‌سوی این مسجدی که اهل آن ستمگراند، بروید و آن را ویران کنید و آتش بزنید.
آن دو، شتابان به آن مسجد رفتند و در حالیکه منافقانِ طراحِ آن توطئه در میانِ آن بودند، مسجد را آتش زدند و ویران کردند و سپس از آنجا رفتند.
ابوعامر راهب که فردی از اهل مدینه بود و هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) به مدینه هجرت نمود به وی کفر ورزید. او در جاهلیت وانمود می کرد که اهل عبادت است . پس به سوی مشرکین رفت تا از آنان برای جنگیدن با پیامبراکرم صلی الله و علیه وسلم کمک بگیرد.
و چون نزد مشرکین به خواسته اش دست نیافت به سوی قیصر رفت به گمان اینکه او را یاری کند.
و این ملعون در راهی که به سوی قیصر می رفت هلاک شد در حالیکه با منافقان پیمان کمک و یاری بسته بود.
خداوند متعال بعد از اینکه اهداف و مقاصد فاسدشان را درباره ساختن مسجد بیان نمود، فرمود:
« وَلَیَحْلِفَنَّ إِنْ أَرَدْنَا» و سوگند می خورند که در ساختن این مسجد منظوری جز نیکی کردن به ضعیف و ناتوان و نابینا نداشته ایم.
و الله تعالی گواهی می دهد که آنان دروغگو هستند، پس گواهی دادن الله تعالی بر آنها از سوگند خوردنشان راست تر است.
هرگز در آن مسجد که به منظور زیان رساندن به مومنان ساخته شده است نمازمگزار و خداوند تو را از آن بی نیاز می نماید، و تو ناچار به نمازگزاردن در آن نیستی.
مسجدی که از روز نخست که اسلام وارد قبا گردید و بر تقوا بنیان نهاده شد، و آن مسجد قبا است که بر پایه اخلاص دین و عبادت برای خدا و به منظور ذکر او و اقامه شعایر دینش بنیان نهاده شده است.
و مسجد قبا در این زمینه از قدمت و اصالت زیادی برخوردار است.
و این مسجدِ شریف سزاوارتر است که در آن بایستی، و خدا را در آن عبادت کنی، و به ذکر خدا بپردازی.
پس این مسجد با شرافت است و اهالی آن شریف اند، بنابراین خداوند آنها را ستایش نمود و فرمود:
« فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُواْ» در آن مردانی هستند که دوست دارند خود را از گناهان پاک نمایند و از چرک ها و پلیدی ها و آلودگی ها پاکیزه بدارند.
مشخص است که هرکس چیزی را دوست داشته باشد باید برای آن تلاش نماید و در راستای آن حرکت کند.
و آنها چون پاکیزه بودن را دوست داشتند برای پاک کردن خود از گناهان و آلودگی ها و از مبطلات وضو و غسل تلاش می نمودند.
بنابراین آنها از پیشگامان در اسلام بودند و نماز را برپا می داشتند و همواره، در اقامه شرایع دین جدی بودند، و از مخالفت ورزیدن با الله تعالی و پیامبر(صلی الله علیه وسلم) پرهیز می کردند.
و پیامبر (صلی الله علیه وسلم) بعد از اینکه این آیه نازل شد از آنان پرسید که چرا پاکیزگی شما مورد ستایش واقع شده است؟ پس به پیامبر اکرم صلی الله و علیه وسلم خبر دادند که آنها بعد از ﴿استنجا با سنگ﴾ خودشان را با آب تمیز می کنند، و الله سبحانه و تعالی آنها را برکارشان ستود.
« وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ »
و خداوند پاکیزگان را دوست می دارد؛
کسانی که طهارت و پاکی معنوی دارند از قبیل پرهیز کردن از شرک و اخلاق بد، نیز طهارت حسی دارند مانند دور کردن آلودگی ها و رفع مبطلات وضو و غسل.
سپس برتری مساجد را برحسب مقاصد اهل آن و همسویی آن با رضای الله تعالی بیان کرد و فرمود:
آیا کسی که شالوده ی مسجد را بر تقوای خدا و خشنودی او بنا نهاده است. یعنی بر اساس نیتی صالح و مخلصانه آن را بنا نهاده است، « وَرِضْوَانٍ» و بر پایه خشنودی خدا آن را بنا کرده است، به این صورت که آن را موافقِ دستور خدا بنا نموده، پس هم در کارش اخلاص داشته است و هم در انجام کار از دستور خدا پیروی نموده است.
ساختمانی را که بنیان نهاده اند همواره در دلهایشان شک و تردید ایجاد می کند.
« إِلاَّ أَن تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ»
مگر آنکه دلهایشان پاره پاره بگردد، به این صورت که بسیار پشیمان شوند و به سوی پروردگارشان باز گردند و توبه نمایند و بسیار از او بترسند.
پس با این چیزها خداوند آنان را می بخشد، وگرنه بنایی که ساخته اند بر شک و تردید و نفاق شان می افزاید.
« وَاللَّهَ عَلیمُ» و خداوند به همه چیز به ظاهر و باطن و پوشیده و آشکار و آنچه بندگان پنهان می دارند و آنچه آشکار می کنند آگاه و داناست.
« حَکیمُ» و با حکمت است و کاری را انجام نمی دهد و چیزی را نمی آفریند، و امر نمی کند و نهی نمی نماید مگر اینکه حکمت مقتضی آن باشد و بدان امر کند.
در این آیات فواید و مسایل زیادی نهفته است که به آنها اشاره می کنیم:
۱ – ساختن مسجدی که هدف از آن زیان رساندن به مسجدی دیگر باشد که در نزدیک آن است حرام می باشد، و منهدم کردن مسجدی که به قصد زیان رساندن ساخته شده، و اهداف سازندگانش نیز معلوم است، واجب می باشد.
۲- کار، گرچه درست و خوب باشد اما نیت، آن را دگرگون می نماید، و آن کارِ خوب را به کارِ ممنوع و حرام تبدیل می گرداند. همانطور که نیت سازندگان مسجد ضرار عمل آنها را تبدیل به چیزی کرد که خواندید.
۳- هر حالتی که به سبب آن اختلاف و تفرقه میان مؤمنان به وجود آید گناه است و باید آن را ترک کرد و از بین برد .
و کاری که به وسیله ی آن مومنان متحد و یکپارچه شوند باید آن را انجام و به آن دستور داد و دیگران را برای انجام آن تشویق نمود.
زیرا الله سبحانه و تعالی، علت ساختن مسجد ضرار را تفرقه افگنی در میان مسلمانان بیان کرد. به همین جهت از آن بازداشته شدند.
۴- از نماز خواندن در جاه هایی که گناه انجام می گیرد نهی شده است و باید از آن دور شد.
۵- گناه در مکانها اثر می گذارد، همانطور که گناه و نافرمانی منافقان در مسجد ضرار اثر گذاشت و از نمازگزاردن در آن نهی شد.
و همچنین اطاعت در مکان ها اثر می گذارد، همانطور که در مسجد قبا اثر گذاشت تا جایی که، الله سبحانه و تعالی در مورد آن فرمود:
مسجدی که از روز نخست بر تقوا بنیان نهاده شده است سزاوارتر است که در آن بِاِیستی و نماز بگزاری.
بنابراین مسجد قبا فضیلتی دارد که دیگر مساجد ندارند تا جایی که پیامبر مهربان صلی الله و علیه وسلم، هر شنبه به آنجا می رفت و در آن نماز می خواند و نماز خواندن در آن را تشویق کرده است.
۶- از عللی که در این آیات بیان شده اند چهار قاعده ی مهم استنباط می گردد که عبارتند از
اول – هر عملی که موجب زیان رساندن به مسلمانی باشد، یا در آن نافرمانی الله سبحانه و تعالی انجام بگیرد زیرا معاصی جزوِ فروع کفر هستند،
دوم – یا موجب اختلاف و پراکندگی مسلمین شود،
سوم – یا در عمل معاونت و مساعدت کسی باشد که با الله سبحانه و تعالی و رسولش ( صلی الله و علیه و آله و اصحابه وسلم) دشمنی می کند، و این کار ممنوع و حرام است.
چهارم – و عکس این قضیه نیز صادق است.
یعنی چنانچه در کاری مساعدت و معاونت خدا و رسولش وجود داشته باشد آن کار جایز و روا می باشد.
۷- چنانچه مسجد قبا بر پایه ی تقوا بنا نهاده شده باشد، مسجدالنبی که پیامبر اکرم صلی الله و علیه وسلم با دستان مبارک خود آن را ساخته و الله تعالی آن را برای وی انتخاب نموده است به طریق اولی براساس تقوا بنا نهاده شده است.
۸- عملی که براساس اخلاص و پیروی از کتاب و سنت انجام شود براساس تقوا بنا نهاده شده است و صاحبش را به باغهای جاودان بهشت می رساند.
و عملی که بر نیتِ پلید و براساس بدعت و گمراهی بنا نهاده شده باشد عملی است که شالوده ی آن بر لبه ی پرتگاهِ فروریخته ای قرار دارد که انجام دهنده آن به عمق جهنم سقوط می نماید و الله سبحانه و تعالی گروه ستمگاران را هدایت نمی کند.
در اخیرِ این بخشِ مضمون، دعا میکنیم تا الله سبحانه و تعالی ما را توفیق دهد تا مساجد را پاک، منزه، و صرف برای عبادت او تعالی و رشد فکری اسلامی نمازگذاران، وقف کنیم.
اللهم ربنا آمین، یا رب العلمین!
جزاکم الله خیراً!
ا.ج.ع
پنجشنبه بیست و هفتم جمادی الاخر ۱۴۳۷
هفتمِ اپریل ۲۰۱۶
https://www.facebook.com/meydanestid
و از طریق گوشی های موبایل!
m.facebook.com/meydanestid
نوت: بخش قبلی را از لینک زیر دریافت و مطالعه کنید:
