بسم الله الرحمن الرحیم
مدینۀ منوره و فضایل آن
تتبع ونگارش از:
الحاج امــیــن الـدیــن» سعـیـدي – سعید افـغــانـي «
مـدیـــر مرکزمطـالعات سـتراتیژیک افـغان و
مسؤل مرکز کلتوري دحـــــق لاره- جــرمـنی
جنوري ۲۰۱۳
خوانندﮤ معزز و محترم !
آرزو و نیت مخلصانه داشتم که نکاح پسر ارشدم احمد جان« سعیدی» را در بیت الله شریف وآنهم در حرم شریف انجام دهم. لـذا به قصد عمره و تحقق این آروزی زندګي خود و فرزندم با تمام فامیل که امکانات سفر داشت، بتاریخ ۴ اپریل سال ۲۰۱۲م به جانب مدنیــﮥ منوره به سرزمین وحی حرکت کردیم.
بعد از ادای بخش از مراسم عمره به مقصد عقد نکاح ارجمندام، همانطوریکه ارزو داشتیم، داخل حرم شریف وآنهم روبروی حطیم ودر صحن کعبــﮥ شریفه حضور به هم رسانیدیم و مراسم عقد نکاح حضوري به لطف ومرحمت الهي به صورت و وجه بهترو احسن اجرا شد.
از پروردگار با عظمت خویش سپاس گزار هستم و تمنا داریم که این وصلت وصلت بي بي عایشه و حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وسلم، ووصلت پُر ثمر وبا محبت و درسایـــﮥ یکدیګر به خیر زنده ګي با سعادت داشته و فرزندان صالح و خدمت ګار به وطن، خاک، مردم و امر اسلام بدنیا تقدیم بدارند.
درین راستا خواستم خوشي های خویش را با شما شریک ساخته و آنچه میتواند ممد، مشوق، رهنمایی ، ترغیب برای دیګران باشد، با شما این نوشته را درمیان ګذاشته، به شما هدیه نموده و برای هرمسلمان زیارت بیت الله و مدینـــﮥ منوره را از بار ګاه ایزد متعال تمنا کنم.
مدینــﮥ منوره :
مدینــه درعربي شهر را ګویند و یثرب نام تاریخي این شهر مهم درجهان درطول تاریخ موجودیت خویش میباشد. مدینه یا مدینة النبی، که آنرا بزبان عربی ( المدینة المنورة ) میگویند یکی از شهرهای مشهور ومهم فعلي کشور عربستان سعودی نیز بشمار میرود.
شهر مدینه بطرف شمال ریاض در میان ریاض ودر میان نجد قرار دارد. آب‌وهوایی شهر مدینه خشک و بیابانی با تابستان‌های داغ و زمستان‌های سرد همرا است .
شهری مدینه بعد از هجرت پیامبر اسلام محمد صلی الله علیه وسلم به مدینةالنبی(شهر پیامبر) شهـرت یافت ، پیامبر صلی الله علیه وسلم در اولین شب ربیع الاول سال 14 بعثت به شهر « یثرب » که ۴۲۰ کیلو متر از مکــﮥ مکرمه فاصله دارد، مهاجرت نمود ، این تاریخ سرآغاز تاریخ مسلمانان (تاریخ هجری)، بشمار میرود.
حکمت بزرګ که درین راستا الهام دهنده برای تمام مسلمانان بوده میتواند این است که پیامبر اسلام به شهر یثرب (مدینـﮥ منوره) زمانی آغاز به مهاجرت کرد، که درآن شهر گروپ از مسلمانان نظم وسازمان و ادارﮤ را ایجاد کرده بود و حضرت پیامبراسلام محمد مصطفی (ص) با مهاجرت خویش ورسیدن به مدینهء منوره سنګ بنای حاکمیت اسلامی را خود ګذاشت. به این ترتیب حضرت پیامبر اسلام بعد از بعثت هیچګاهی تحت حاکمیت غیراسلامی زنده گی نه کرده است.
در این هیچ جای شک نیست که مکـــﮥ مکرمه یکی از بهترین ومحبوبترین سر زمین نزد پروردگار است ودارایی برتری ها وفضایلی ، نسبت به شهر مدینه منوره وسایر شهر ها وسرزمین های جهان میباشد .
در روایت اسلامی آمده است: زمانیکه پیامبر صلی الله علیه وسلم را کفار مکه مجبور به ترک خانه وکاشانـــﮥ خویش در مکه نمود، آنحضرت صلی الله علیه وسلم خطاب به سرزمین مکه گفت:
« والله انک لخیر أرض الله وأحب أرض الله إلی الله، ولو لا أني أخرجت منک ماخرجت » ( به الله قسم یاد مینمایم که تو بهترین زمین پروردگار هستی، وبهترین ومحبوبتری زمین خدا در نزد خدایی، واگر من اخراج نمی شدم هر گز از تو بیرون نمی رفتم ) ( راوی حدیث ترمذی وابن ماجه است وحدیث صحیح است. ).
شهر مدینه که بنام شهر وحی شهرت دارد از جمله شهر های مقدس ومبارکی جهان بوده ، وپروردگاربا عظمت ما این شهر را ، بحیث سرزمین امن قرار داده است :
در حدیثی مبارکی آمده که پیامبر صلی الله علیه وسلم در خطاب به مدینه میفرماید :« ان ابراهیم حرم مکـة، وإنی حرمت المد ینه ) (صحیح مسلم ) (ابراهیم علیه وسلم مکه را حرم قرار داد ومن مدینه را حرم قرار می دهم ).
هدف از نسبت حرمت به ابراهیم ومحمد علیهما السلام اظهار حرمت است وإلا عین تحریم با حرمت از جانب ذات پروردگاراست ، اوست که مکه مکرمه ومدینه منوره را حرم قرار داده است و از میان تمام شهر های جهان خداوند متعال فقط این دوشهر رابه این صفت عالی اختصاص داده است.
هدف از حرم مکه ومدینه همان حدود حرم است، اینکه برخی از مردم فقط مسجد نبوی را حرم بحساب میاورند،در اشتباه اند،زیرا مسجد نبوی به تنهایی حرم نیست بلکه تمام شهر مدینه حرم است.
طوریکه در حدیث متبرکه آمده است: « المدینة حرم مابین عیر إلی ثور » ( صحیح المسلم وصحیح بخاری ) از کوه عیر در جنوب تا کوه ثور در شمال ، وهر دوطرف این شهر یعنی شرق وغربی مدینه حرم شمرده میشود :
مــؤرخین مینویسند که: تقدس وحرمت شهر مدینه به درجه ای میرسید که پیامبر صلی الله علیه وسلم حتی شکار وقطع در ختان مدینه را هم ممنوع قرار داد وفرمود : « إنی حرمت مابین لابتی المدینة آن یقطع عضا هها او یقتل صید ها » ( من دوطرف مدینه حرم قرار دادم ، که مبادا درخت آن قطع شود یا شکارش کشته شود ) ( صحیح مسلم ).
مدینه منوره مرکز ایمان است:
همانطوریکه به مدینــــﮥ منوره سر زمین وحی خطاب گردیده است ، این شهر به شهر ایمان نیز شهرت دارد در فضلیت ایمانی این شهر آمده است « إن الایمان لیارز إلی المدینة کما تأ رز الحیة إلی جحر ها » ( یقینآ ایمان به مدینه باز خواهد گشت هم چنانکه مار به سوراخش باز میگردد ) ( صحیح بخاری وصحیح مسلم ) این بدین معنی است که سر انجام ایمان به مدینه باز خواهد گشت ودر مدینه باقی خواهند ماند ومسلمانان از سراسر جهان قصد وعزم سکونت را در مدینه را خواهند داشت.
شهر مدینه شهر هجرت است:
شهر مدینه شهر هجرت ومحل امن از جانب پروردگار برای پیامبر صلی الله علیه وسلم انتخاب گردید است ، ویگانه شهری ویگانه سرزمین در روی زمین است که پیامبر صلی الله علیه وسلم مامور به هجرت به آن گردیده است .
در حدیثی شریف آمده است :
«أمرت بقریة تأکل القری » ( یعنی أمر با لهجرة إلی هذه المدینة ) یقولون لها یثرب وهي المدینة »
( بمن دستور داده شد به قریه ای هجرت کنم که سایر قریه ها را خواهد خورد ، مردم آنرا یثرت می نامند، در حالیکه مدینه است.» (صحیح بخاری ومسلم).
شهرمدینه شهر برکت ست:
در این شک نیست که شهر مدینه آب‌وهوایی خشک و بیابانی دارد ولی در تابستان‌های داغ و ما های زمستان‌به هوای سرد ی همرا است . ولی پیامبر صلی الله علیه وسلم درمورد تزید برکت شهر مدینه طی دعا ی فرموده :
« اللهم بارک لنافی ثمرنا وبارک لنا فيصاعنا وبارک لنا فيمدنا » ( پروردگارا ! در میوۀ مان برکت عنایت فرما ، در شهر ما ( مدینه ) به ما برکت عنایت فرما ، ودر پیمانۀ ما برکت عنایت فرما ) ( صحیح مسلم ) .
شهر مدینه چنان شهر با عظمت وپر برکت است که ، مرض ودجال قدرت داخل شدن ونفوذ به این شهر را نمی یابد .
طوریکه پیامبرصلی الله علیه وسلم فرموده : « علی أنقاب المدنیةملائکة لا یدخلها الطاعون ولا الدجال » ( بر راههای ورودی مدینه فر شتگانی مأ مورند گه از آن حفاظت می کنند لذا دجال ووبا به مدینه داخل شده نمیتواند ) ( صحیح بخاری وصحیح مسلم »
یکی دیگری از فضایل این شهر اینست که در این شهر دو مسجدی بزرگی دو مسجد تاریخی ( هریک مسجد نبوی ومسجد قباء . ) موقعیت دارد .
پیامبر صلی الله علیه وسلم حتی بر مسلمانان امر سفر به مساجد سه گانه را داده است که یکی از این مساجد ، مسجدنبوی است :
در حدیثی که از أبي هريرةرضي الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله عليه وسلم فرموده :
« لا تشد الرحال إلا إلى ثلاثة مساجد: المسجد الحرام، ومسجد الرسول صلى الله عليه وسلم، ومسجد الأقصى » ( سفر مخصوص به نیت عبادت جز به سه مسجد به هیچ جای دیگری جایز نیست ، مسجد الحرم ، مسجد پیامبر صلی الله علیه وسلم ومسجد اقصی )
فضیلت مسجد نبوی در این است شخص پیامبر صلی الله علیه وسلم در کار اعمار این مسجد سهم گرفته ، وخطاب به مسلمانان فرموده است که ثواب خواندن نماز در مسجد نبوی بر تر از هزار نماز در غیر آن است :
« صلاة فی مسجدی أفضل من ألف صلاة في ما سواه إلا المسجد الحرام و صلاة فی المسجد الحرام أفضل من مائة ألف صلاة فيما سواه » ( حدیث صحيح بخاری ، صحیح مسلم ) ( یک نماز در این مسجد من بهتر از هزار نماز در غیر آن است به وخواندن نماز در مسجد حرام بهتر از صدهزار نمازی در مسجدی دیگر است .)
بنآ بر یک فر دمسلمان حریت تام داده شود، تادر خواندن نماز در مساجد ثلاثه مسافرت ، ودر صورت زیارت از این مساجد برای اخرتش از آن بهره ببرند.
خواهران وبرادران مسلمان!
فراموش نباید کرد که در مسجد نبو ی قطعه زمین است که :رسول الله صلی الله علیه وسلم آنرا بنام باغی از جنت (روضه الجنه) توصيف نمودند، وفرموده است :(ما بين بيتي و منبري روضة من رياض الجنة) «بين خانه و منبر من باغي از باغهاي جنت است» یک نماز بهتر از هزار نمازاست.
همانطوریکه گفته آمدیم ،شهر مدینه از جمله سایر فضایلی که دارا میباشد یکی ازفضایل اش اینست، که یک نماز در مسجد نبوی بهتر از هزار نماز است .
« صلاة في مسجدي هذا افضل من الف صلاة في ما سواه الاالمسجد الحرام » (يك نماز در اين مسجد من بهتر از هزار نماز در غير آن است به جز مسجد الحرام). ( صحيح بخاري و صحيح مسلم.)
پس بر یک مسلمان است که از این فضيلت بزرگ و فرصت بسيار ارزشمندي ،زمانیکه در شهر مدینه منوره زندگی ویا اقامت دارد ، براي آخرتش از آن بهره بگيرد و حد اكثر استفاده را بعمل ارد. فضلیت نمازنه ده برابر و نه صد برابر بلكه بيش ازهزار برابراست.
نمازهای نوافل در مسجدنبوی :
قابل تذکر است که نه تنها فضیلت نماز های فرضی بلکه فضیلت نماز های نفلی نیز به هزار بار برابر است . علماء در تعریف وتفسیر این حدیث شریف میفرمایند:
اول: اجر و پاداش نماز در مسجد شريف نبوي كه به بيش از هزار برابر مي رسد ، تنها وتنها به نماز هاي فرضي اختصاص نه یافته ، بلكه نماز هاي نفلي را نيز شامل ميگردد.
پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در حدیث متبرکه لفظ «صلاة» را استعمال نموده است ، پس همانطوریکه نماز فرض برابر با هزار نماز است يك نماز نفل نيز برابر با هزار نماز میباشد .
دوم: اجر هزار برابر در حدیث متذکره به خود مسجد پیامبر صلی الله علیه وسلم یعنی صرف وصرف به مسجد قديم اختصاص ندارد، بلكه اجر هزار برابر شامل مسجد قدیم وساحه توسعه یافته مسجد که حالا وجود داردویادر اینده توسعه داده میشود ، شامل میگردد .
دلیل این امر اینست که مسجد نبوی در زمان خلافت حضرت عمر وحضرت عثمان از طرف جلو يعني قبله توسعه وانکشاف داده شده است .
بنابر اين چیز واضح است كه امام و صفهاي مصلین در بخش پیشروی مسجد كه در توسعه واقع است خارج مسجد زمان خود حضرت محمد صلي الله عليه و آله و سلم قرار ميگيرد، اگر توسعــــﮥ مسجد حكم مسجد را نمي داشت آن دو خليفة راشد رضي الله عنهما مسجد شريف رابخصوص از طرف جلو توسعه نمي دادند، در حاليكه هنگام توسعه که در زمان حضرت عمر فاروق و حضرت عثمان ذي النورين رضي الله عنهما صورت پذیرفت وتعداد کثیر از صحابه رضي الله عنهم زنده و موجود بودند، اما هيچكس از آنان بر اين كار حضرت عمر و حضرت عثمان رضي الله عنهما اعتراض نكرد ،عدم اعتراض صحابه بر توسعه مسجد نبوی دليل روشن و قاطع است كه اجر هزار برابر به مسجد زمان حضرت رسول صلي الله عليه و آله و سلم اختصاص ندارد.
سوم : موجودیت باغ بهشتی در مسجد نبوی:
همانطوریکه متذکر شدیم یکی از فضیلت های مهم در مسجد نبوی شریف موجودیت قطعه يا بخشي از توته زمینی است که : پیامبر صلی الله علیه وسلم آن توته زمین را بنام باغی از جنت توصيف نمودند، وفرموده است : « ما بين بيتي و منبري روضة من رياض الجنة » ( بين خانه و منبر من باغي از باغهاي بهشت است ).( صحيح بخاري و صحيح مسلم.)
طبيعي است كه اختصاص اين بخش مشخص از مسجد شريف به اين صفت دلالت بر فضيلت و اختصاص اين بخش دارد، و راه استفاده از اين فضيلت اين است كه بنده مؤمن سعي وکوشش عظمی خویش بخرچ دهد تا در قطعه از زمین نماز نفل بخواند و به ذكر الله و تلاوت قرآن مشغول شود .
مسلمانان باید از یاد نبرند ، که رسیدن به این منطقه ویا نشستن ونماز خواندان در این منطقه موجب ازار واذیت سایر مسلمانان واقع نگردد .
ولی نباید فراموش کرد که : اداء كردن نماز هاي فرض در صف اول بهتر است، زيرا پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم مي فرمايند: « خير صفوف الرجال أولها و شرها آخرها »(بهترين صفهای مردان صفهاي اول و بدترين آن صفهای آخر است ). (صحيح مسلم. )
و همچنين مي فرمايند:
« لو يعلم الناس ما في النداء و الصف الأول ثم لم يجدوا إلا أن يستهموا عليه لأستهموا عليه »( اگر مردم اجر و پاداش اذان و صف اول را بدانند آنگاه ببينند كه براي حصول آن جز قرعه كشي راهي وجود ندارد حتما قرعه كشي خواهند كرد .) (صحيح بخاري و صحيح مسلم.)
چهارم: یک نقطه ای دیگری که میخواهم در این بخش مورد خدمت خوانندگان محترم بعرض برسانم اینست که در زیاتر وقت تعداد مصلین به حدی میرسد که مسجد نبوی از مصلین پر میباشد وجای برای مصلین باقی نمی ماند ،(بخصوص در ایام حج )، اگر صفوف مصلین در مسجد نبوی پر شود و كسي ديرتر برسد و در مسجد جاي نيا فت ، درهر جايي كه در خارج از مسجد جز طرف قبله توانست به صفوف نمازگزان بپيوندد، وکوشش نه کند که بخاطر رسیدن به داخل مسجد موجب ازار وتکلیف سایر مصلین واقع گردد .طبيعي که اگر نماز گزار به صفوف مصلین در خارج مسجد نبوی پیوست دراین صورت اجر و پاداش نماز جماعت را حاصل میکند ، اما اجر وپاداش هزار نماز يا هزار برابر فقط به كساني اختصاص دارد كه داخل مسجد نبوی نماز بخوانند، زيرا پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند:(صلاة في مسجدي هذا خير من ألف صلاة فيما سواه إلا المسجدالحرام)
«يك نماز «در اين مسجد من» بهتر از هزار نماز در غير آن است به جز مسجد الحرام»
پس كسي كه در سرک های جوار مسجد نبوی نماز بخواند واضح است كه در مسجد نماز نخوانده بنآ اجر و پاداش مذكور به او تعلق نمي گيرد.
زيارت قبر پیامبرصلی الله وسلم:
مدینه منوره شهر است که در آن حبیب خدا محمد صلی الله علیه وسلم مدفون است.
در روایت آمده است که امام مالک در شهر مدینه بر اسپ سوار نمیشد ، میگفت بر خود عیب می بینم که در زیر خاک این سرزمین حبیب الله محمد صلی الله علیه وسلم مدفون باشد ومن بالای خاک این سر زمین با اسپ گردش کنم .
علماء درمورد زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه وسلم میفرمایند :
احاديثي كه عموما بر زيارت قبور دلالت دارد، بر زيارت قبر رسول مكرم صلي الله عليه و آله و سلم نيز دلالت دارد :
از جمله در حدیث پیامبر صلی الله علیه وسلم آمده است :«زوروا القبور، فإنها تذكركم الآخرة » ( قبرها را زيارت كنيد كه شما را به ياد آخرت مي اندازد ).( صحيح مسلم.)
یــادداشت :
قابل تذکر است که :در كنار قبر پیامبر صلی الله علیه وسلم زیاد ايستادن، و كثرت تردد و رفت و آمد عمل شايسته نيست، مبادا انسان دچار غلو افراط گردد، از خصوصيات پيامبر بزرگوارمان صلي الله عليه و آله و سلم اين است كه خداوند فرشتگاني را مكلف كرده كه سلام امت را هر جاي كه باشند به ايشان مي رسانند، چنانكه رسول معظم صلي الله عليه و آله و سالم مي فرمايند:
(إن لله ملائكة سياحين يبلغوني عن أمتي السلام) «خداوند فرشتگان سياري دارد كه سلام امت مرا به من مي رسانند».
در حديث ديگري مي فرمايند:
(لا تجعلوا بيوتكم قبورا، و لا تتخذوا قبري عيدا، و صلّوا عليّ فإن صلاتكم تبلغني حيث كنتم)
«خانة خود را قبرستان، و قبر مرا جاي جشن و شادي قرار ندهيد، و بر من درود بفرستيد، كه درود شما هر جايي كه باشيد به من مي رسد» (حديث صحيح است. ابوداود و غيره آنرا نقل كرده اند.) رسول الله صلي الله عليه و آله وسلم وقتي از اين چيز نهي فرمودند تا مبادا قبرشان محل جشن و شادي قرار گيرد به عملي راهنمايي فرمودند كه جايگزين شادي و سرور قرار گيرد، لذا فرمودند:
(و صلّوا عليّ فإن صلاتكم تبلغني حيث كنتم) «و بر من درود بفرستيد كه درود شما هر جايي باشيد به من مي رسد». يعني به وسيلة فرشتگان.
خواننده محترم !
همچنان اگر زيارت قبرستا ن بقیع و زيارت قبور شهداي جنگ احد اگر طبق سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم انجام گيرد مستحب، و اگر به صورت بدعت انجام گيرد حرام و ناجايز است.
پس زيارت شرعي زيارتي است كه مطابق با سنت رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم انجام گيرد كه در اين صورت هم زنده اي كه زيارت ميكند از زيارتش استفاده ميكند و هم مرده اي كه زيارت مي شوداز دعا اش استفاده میبرد.
فوائد زيارت قبور:
بندﮤ مسلمانیکه زمان قصد ی زیارت قبور را داشته باشد ، باید از زیارت خویش سه استفاده رابعمل آرد .
اول: به ياد آوردن مرگ كه حكمت اصلي زيارت قبر است، چون وقتي قبر را ببيند حتما به ياد آخرت مي افتد و با انجام اعمال صالح براي آن آمادگي ميگيرد، لذا رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم فرمودند: (زورا القبور، فإنها تذكركم الآخرة) «قبر ها را زيارت كنيد كه شما را به ياد آخرت مي اندازد». صحيح مسلم.
دوم: عمل زيارت،كه يك سنت رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم است و با انجام آن به زائر اجر و پاداش داده مي شود.
سوم: احسان به مسلماناني كه مرده اند، زيرا كه با دعاي خير براي آنان، در برابر اين احسان و عمل نيكش اجر و پاداش ميگيرد.
استفادة مرده اي كه زيارت مي شود از زيارت شرعي اين است كه برايش دعا مي شود و به او احسان و نيكي مي شود، زيرا مردگان از دعاي زندگان بهره مي گيرند.
در زيارت قبورچه باید کرد؟
هر كسیکه به زيارت قبر میرود ، مطابق سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم ، دعاهايي كه از رسول الله صلي الله عليه و آله وسلم ثابت شده برای میت به دعا بپردازد .
از جمله این دعا ها ، دعای است که از حديث بريده بن الحصيب رضي الله عنه كه فرمود:«رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم وقتي به قبرستان مي رفتند به آنها مي آموخت، لذا هر كس به زيارت قبر مي رفت چنين مي گفت:السلام عليكم أهل الديار من المؤمنين والمسلمين و إنا انشاء الله بكم لاحقون، أسأل الله لنا و لكم العافية) اي مؤ منان و مسلماناني كه در اين ديار خفته ايد سلام بر شما باد، و ما هم به شما خواهيم پيوست، براي خود و براي شما از خداوند عافيت و سلامتي مي طلبم».صحيح مسلم.
آیا زيارت قبر بدعت است؟
بلی آن نوعی از زیارت قبر بدعت ونادرست است که این زیارت مطابق شريعت اسلامی ومطابق سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم صورت نگيرد.
بطور مثال زیارت قبور نه بخاطر دعا به حالا مردگان بلکه زیارت قبوربه نیت که مردگان را به فرياد رسي بخواند، و از آنان كمك بخواهد، و رفع مشكلات و برآوردن حاجتها و نيازهايش را از آنان خواستار شود، و كارهاي نادرست ، وناروا میباشد و ديگر.
اينگونه زيارت نه تنها نفعي برای زایرین قبور ندارد ، بلکه عمل بدعتی ودر نهایت امر ، حرام ومضر هم میباشد . نه تنها زایر بلکه صاحب قبر از این زیات خیری نمی بیند .
ضرر زائر يا شخص زيارت كننده به اين دليل است، كه زیارت وعمل مطابق شرع صورت نگرفته است .
زایر قبل از اینکه به دعا مطابق سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم مشغول شود ، دست به فریاد وداد رسی میزند .
عریضه وحاجت خویش را بجای اینکه به خالق پیش کند ، بالعکس آنرا به مخلوق پیش میکشد .ودر این عمل خویش خود اگاه ویا ناخود اگاه اعمال مشركانه و احيانا نعوذ بالله شرك صريح به خداوند متعال از ایشان صادر میشود.
که طبيعي است كه مرده از چنين زيارتي هيچگونه فایده ای نمی برد ، چون نه تنها براي او دعا نشده ،بر عكس از او به جاي خداوند حاجت و نياز خواسته شده كه چنين عملي قطعا حرام و نادرست.
حکم زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه وسلم در مدینه :
قبل از همه باید گفت که : زيارت قبر رسول خدا صلي الله عليه وسلم و يا رفتن به مسجدالنبي هيچکدام جزو اعمال حج يا عمره نيستند، و اگر کسي به اين دو مکان نرفت حجش باطل نمي شود، چرا اصلا ربطي به هم ندارند..
اما با اين وجود زيارت مسجد پيامبر صلي الله عليه وسلم جايز است، و مي توان به قصد زيارت آن مسجد و خواندن نماز در آنجا به شهر مدينه سفر کرد تا از فضيلت نماز خواندن در آن مسجد بهره مند شد، ولي اگر کسي قصد کند تا فقط به نيت زيارت قبر پيامبر صلي الله عليه وسلم به مدينه سفر کند، سفر او حرام است، زيرا پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمودند:
(لاتشد الرحال إلا إلي ثلاثة مساجد: مسجدي هذا، و مسجد الحرام، و مسجد الأقصي) «(به قصد زيارت) بار و اثاث (سفر) بسته نمي‌شود مگر به قصد سه مسجد، اين مسجد من (مسجدالنبي)، مسجدالحرام و مسجدالأقصي».متفق عليه
بر طبق اين حديث؛ قصد سفر براي زيارت فقط براي مسجد جايز است نه بارگاه يا قبر شخصي يا امثال آنها، و آن مساجد هم شامل هر مسجدي نمي شوند، بلکه فقط سه مسجد (مسجد النبي و مسجدالحرام و مسجدالاقصي) براي سفر بدانها تعيين شده اند، بنابراين کسي نمي تواند به قصد زيارت قبر پيامبر صلي الله عليه وسلم و يا شخص صالحي و يا مسجدي مانند مسجد فلاني که مشهور شده و يا هر مکان ديگري بار سفر ببندد.
اما اگر کسي به قصد زيارت مسجد پيامبر صلي الله عليه وسلم و بهره مند شدن از فضيلت نمازخواندن در آن مسجد به شهر مدينه سفر کند، او مي تواند تا ضمن خواندن نماز در آن مسجد، سري هم به قبر رسول خدا صلي الله عليه وسلم بزند و آنرا زيارت کند، زيرا هدف او از سفر به مدينه در حقيقت زيارت قبر نبوده تا بگوييم مرتکب نيت و قصد حرامي شده، بلکه او به قصد زيارت مسجد پيامبر صلي الله عليه وسلم به مدينه رفته و چون قصدش زيارت قبر نبوده، پس مرتکب حرام نشده و مي تواند به زيارت قبر پيامبر صلي الله عليه وسلم هم برود، زيرا زيارت قبور مسلمانان (اگر توأم با سفر کردن نباشد) جايز و بلکه مستحب است، و آنچه که زيارت قبور را حرام مي کند؛ سفر کردن به نيت زيارت قبر است و يا انجام منکراتي از قبيل تبرک جستن به قبر يا خاک آن و يا توسل جستن به صاحب قبر و يا طواف آن و يا نذر کردن براي صاحب قبر و از اين قبيل منکرات است که زيارت قبور را حرام مي کند، وگرنه اگر کسي به قبرستان محله خویش برود و در آنجا براي مردگان دعاي آمرزش کند، عمل او جايز بوده و منع شرعي ندارد، چرا که ديدار قبر مردگان موجب يادآوري مرگ و آخرت مي شود و مطمئنا اين يادآوري براي عاقلان مفيد خواهد بود.
در حدیثی آمده است که پيامبر صلي الله عليه وسلم مي فرمايند: « إني كنت نهيتكم عن زيارة القبور،فزوروها، فإنها تذكركم الاخرة…».صحيح مسلم (53/6،6/82) وأبو داود (2/72،131).
يعني:« رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمودند: قبلا شما را از زيارت قبور نهي مي کردم ولي الان آنها را زيارت نماييد،چرا که آنها شما را بياد آخرت مي اندازند ..
علما (ائمه اربعه و جمهور علماء)در مورد زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه وسلم میفرمایند :
«کسيکه اهل مدينه نيست و قصد او فقط زيارت قبر پيامبر است، مرتکب حرام شده است بلکه بايستي قصد از سفر ، زيارت مسجد پيامبر و نماز خواندن در آنجا باشد تا فضايل نماز در مسجدالنبي را بدست آورد. البته در هنگام ايام حج چون هدف در حقيقت زيارت خود مسجد پيامبر بوده نه قبر ايشان، لذا ايرادي ندارد که در آن ايام به زيارت قبر پيامبر نيز رفت به شرطيکه زيارت طبق تعريف شرع باشد و خلاف در آن رخ ندهد». ( برگرفته از مجموع الفتاوي ابن تيميه ۲۷/۲۶) .
و زيارت قبر پيامبر صلي الله عليه وسلم به اتفاق اهل اسلام مشروع است، به شرطيکه:
۱- امور خلاف شرع و شرک آلود انجام نشود.
۲- بدون انجام مسافرت بوده باشد. يعني فقط به نيت زيارت قبر پيامبر به مدينه مسافرت نکرده باشيم.
البته باز اين نکته مهم را تذکر مي دهيم که زيارت قبر پيامبر در موارد زير جايز است:
۱- براي اهل مدينه.
۲- براي کسانيکه به حج آمده اند و هدفشان در حقيقت برگزاري موسم حج بوده.
۳- کسيکه قصد زيارتش، زيارت مسجدالنبي بوده تا از فضايل نماز خواندن در آنجا برخوردار شود.
۴- کسيکه هم قصد زيارت مسجدالنبي را داشته باشد و هم قصد زيارت قبر پيامبر (يعني همزمان هر دو قصد را کرده باشد و لذا به مدينه سفر کرده است) اين هم جايز است.
۵- کسيکه به قصد تجارت يا قصد تعليم ساکن مدينه شده باشد که در اينصورت چون هدفش از آمدن به مدينه زيارت قبر نبوده ،لذا زيارت مسجدالنبي و قبر پيامبر برايش مستحب است.
آنچه که معصيت است:
اينکه شخصي ساکن شهر مدينه نباشد و- فقط – به نيت زيارت قبر پيامبر بدانجا مسافرت کرده باشد، زيرا چنانکه گذشت پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمودند: :« لا تشد الرحال إلا إلى ثلاثة مساجد : مسجدي هذا ، والمسجد الحرام ، والمسجد الاقصى». بخاري و مسلم
يعني :« مسافرت نکنيد مگر به سوي سه مسجد: مسجد من،و مسجدالحرام و مسجدالاقصي».
بر طبق اين حديث مسافرت نمودن به قصد عبادت و تبرک به هيچ مکاني مقدس جايز نيست – چه اين مکان قبور اولياء باشد يا مساجد – الا و فقط سه مسجد ذکر شده در حديث.
با وجود اين زيارت قبر پيامبر واجب نيست.
امام صنعاني رحمه الله در فتح العلوم جلد اول صفحه ۳۱۰ مي گويند: "در احاديث وارده درباره فضيلت زيارت قبر رسول الله صلي الله عليه وسلم،امر به "سفر براي زيارت" نشده است. و احاديثي که امر به سفر نموده يا ضعيف و غيرقابل استنادند و يا دروغ هستند.
در ادامه مي گويند: اکثر مردم تفاوت بين "خود زيارت" و " سفر براي زيارت" را درک نمي کنند.( منظور جناب شيخ اينست که احاديثي که فضيلت زيارت قبر و از جمله قبر پيامبر را بيان مي کنند ،امر به مسافرت براي زيارتشان نکرده اند و آنچه که از احاديث برايمان درک مي شود زيارت قبور موطن خود و نهي از مسافرت به نيت تبرک و بدست آوردن ثواب، غير از مساجد سه گانه است) و بنابر همين غفلت و عدم شناخت تفاوت ميان زيارت و سفر براي زيارت،شيخ سبکي،شيخ الاسلام ابن تيميه را به انکار زيارت قبر رسول الله صلي الله عليه وسلم – هرچند که قصد سفر هم به نيت زيارت قبور نکرده باشد – متهم مي کند.»
ابن تيميه مي گويند:« انچه که ائمه اربعه و اکثر علماء بر آن اتفاق دارند اينست که قصد سفر به نيت زيارت قبر پيامبر بدون اينکه قصدش زيارت مسجدالنبي و نماز خواندن در آن باشد،غيرمشروع است.و لذا علما اظهار داشته اند که کسيکه نذر کرده باشد به زيارت قبر پيامبر برود نبايد بدان نذر عمل کند." مجموع الفتاوي شيخ الاسلام 26/27 و الرد علي الاخنائي ص ۲۹.
چنانچه شخصي بگويد : «اگر احاديث وارده در مورد زيارت قبر پيامبر همگي ضعيفند ، پس چرا زيارت قبر پيامبر را مشروع مي دانيد؟»
جواب اينست که دليل بر مشروعيت قبر پيامبر ،همان حديثي است که مي فرمايند:« نهيتکم عن زيارة القبور فزوروها …» ( مسلم ۲/۶۷۲ )
و زيارت قبر پيامبر نيز مشمول اين حديث مي شود و اين حديث عموميت دارد براي قبر همه انسانها حتي کفار-البته مسئله زيارت قبر کفار کمي متفاوت است که بعدا اشاره خواهيم نمود.
احاديثي که در مورد زيارت قبر پيامبر آمده اند ضعيفند مثلا: «من زارني بعد مماتي فکانما زارني في حياتي" يعني: « هرکس مرا بعد از وفاتم زيارت نمايد،همانند آنست که مرا در زمان حياتم زيارت کرده باشد».
يا حديث:« من زارني بعد مماتي کنت له شفيعا يوم القيامة».يعني:« هرکسي بعد از وفاتم قبرم را زيارت نمايد،در روز قيامت من برايش شفاعت مي کنم».
دليل ضعف اين احاديث را در کتاب « الصارم المنکي في الرد علي السبکي » تاليف علامه حافظ محمد بن عبدالهادي مي توانيد ببينيد.
ابن تيميه مي گويد:« تمامي اين احاديث و امثال آنها دروغ است که بر زبان پيامبر صلي الله عليه وسلم بسته اند و هيچ دليلي بر صحت آن احاديث موجود نيست» .( الرد علي البکري ص ۵۵. )
ابن باز رحمه الله مي گويند:« اگر واقعا اين احاديث صحيح بودند پس حتما صحابه که از همه جلوترند در کسب فضايل،اينکار را مي کردندو امت را تشويق به زيارت قبر پيامبر مي کردند،پس اينکه ما نقلي بر تشويق امت بر اين امر را از صحابه نديده ايم خود دليل بر غير مشروع بودن زيارت قبر پيامبر – البته با قصد سفر – است.» ( کتاب تحقيق و ايضاح لکثير من المسائل الحج ص ۷۰ با تصريف. ) اما هرگاه کسي به مدينه رفت اشکالي ندارد بقيع يا شهداي أحد را زيارت کند؛ چون پيامبرr در آغاز از زيارت قبور نهي کرد، سپس به منظور بيادآوردن آخرت و عبرت گرفتن از کساني که در آنجا دفن شده‌اند، به آن اجازه داد. ولي بايد از تبرک جستن به قبور و استغاثه از مردگان و شفيع قراردادن و توسل کردن به آنان خودداري شود.
بالا رفتن و نماز خواندن در محلي از کوه احد که گفته مي‌شود محل نماز پيامبرصلي الله عليه وسلم بوده، يا بالا رفتن به آن جهت تبرک، يا بالا رفتن به کوه رماه جهت جستجوي آثار صحابه؛ و از اين قبيل اعمال، هيچ مشروعيتي نداشته و مستحب نيست، بلکه از امور مستحدثه‌اي است که شرع از آنها نهي کرده است.
یادداشت :
۱- بسياري از حجاج کوشش میکنند که مدت اقامت خویش را در مدینــﮥ منوره نسبت به اقامت شان در مکــﮥ مکرمه طولانی تر سازند در حالیکه يک نماز در مسجدالحرام با صد هزار نماز در ساير مساجد برابري مي‌کند اما يک نماز در مسجدالنبي برابر با هزار نماز در ساير مساجد است و اين تفاوت بزرگ در فضيلت بين نماز در مکــﮥ و نماز در مدينه دليلي روشن براي حجاج است تا ماندنشان در مکــﮥ بيشتر از مدينــﮥ منوره باشد.
یادداشت توضیحی در مورد مسجد نبوی :
مسجد نبوی كه در قسمت شرقى مدینه بناء شده پس از مسجد الحرام، مشهورترین مسجد در تاریخ اسلام است.
هنگامیکه پیامبر صلی الله علیه وسلم به مدینه رسید در خانه ابو ایوب انصارى منزل گـــزید؛ جایى كه شتر وى آنجا زانو زد وخوابــید.
زمین مسجدالنبى به ِ دو یتیم تعلق داشت ، ودر آنجا زراعت خرما مىكردند.پیامبر صلی الله علیه وسلم با تادیه قیمت زمین به ولىّ دو طفل، این زمین را خریداری کرد ، در آن مسجدساختند.
مساحت این تقریبآ در حدود ۲۰۷۱ متر مربع بود . صحن مسجد را با ریگ سیاه فرش كردند و دیوارها را با خشت و گل بالا بردند. در ساختن بناى این مسجد شخص پیامبر صلی الله علیه وسلم شركت داشتند.
سقف قسمتى از مسجد را باشاخ و برگ درخت خرما پوشانیدند و از تنه درخت خرما براى ستونهاى آن استفاده كردند. سه دروازه از جانب شرق، غرب و جنوب برایش ساختند . ولی مساحت مسجد نبوی در سالهای اخیر توسعه یافت وتقریبآ به حدود یك صد هزار متر رسیده است. وهمین حالا هم در حالا توسعه میباشد .
صُــفه:
درداخل مسجد نبوی محل وجود دارد که بنام صفه یاد میگردد ، در این محل مهاجران بىسر پناه زندگی میگردند .
این صحابه از جمله مسلمانان بودند که بعدآ به «اصحاب صُفه» شهرت یافتند.
پیش از آن كه قبله از بیت المقدس به طرف كعبه تغییر كند محراب رسول الله صلی علیه وسلم در ناحیه شمال مسجد قرار داشت.
پس از تغییر قبله به هدایت پیامبر صلی الله علیه وسلم ، آن قسمت را مسقف كردند و آن محل را براى استراحت و سكونت مسلمانان مهاجر و بى سرپناه اختصاص دادند ، زمانیکه در سال هفتم هجری اموری توسعه ای در داخل مسجد نبوی صورت ، صفه اصحاب صفه نیز به داخل مسجد ملحق شد.
اصحاب صفه از جمله اشخاص بودند که شب وروز در خدمت پیامبر صلی الله علیه وسلم قرار داشتند ودر جنب پیامبر صلی الله علیه وسلم در جهاد مقدس ونشر دین مقدس اسلام سهم بارزی را ایفاء نمودند.
مؤرخین مینویسند که اصحاب صفه شب وروز مصروف عبادت ، حفظ قرآن وتعلیمات اسلامی بودند برخی از گروه های صوفی گرا امروز ی مدعی اند که گویا اصحاب صفه مؤسیسن طریقه صوفی در اسلام میباشند، وبه اصطلاح خود را پیروان آنان میدانند. در حالیکه عظمت اصحاب صفه در دینداری بسیار قوی ومتین از آن است که ما خود را به آنان برابر سازیم .
همانطوریکه که گفته شد اصحاب صفه چنان افراد متقی وبا تقوا بودند که حتی در شأن متقی بودن شان آیاتی قرآنی نیز نازل شد . از جمله میتوان از آیه «ولا تطرد الذین یدعون ربهم بالغداه و العشی» نام برد برخی دیگری از مفسرین ، آیات دیگری را هم در شرح و اشاره به آنان می دانند از جمله : (سوره بقره آیه۲۷۳، سوره انعام آیه۵۲، سوره کهف آیه۲۸) .
تعداداصحاب صُــفه:
مؤرخین تعداد دقیقی اصحاب صُــفه را ذکر نکرده اند ، ولی تعدادی از مــؤرخین نوشته اند که تعداد اصحاب صفه در زمانهای عادی، نزدیک به هفتاد تن میرسیدند ، دربرخی از اوقات این تعداد کم ودر برخی از اوقات تعداد شان زیاد میشد ، تعداد از اصحاب صفه میرفتند ازدواج میکردند ، تعداد شان پیر ووفات میکردند ، همچنان در برخی از اوقات تعداد شان به صد تن میرسیدند.
ابن تیمیّه در مورد تعداد اصحاب صُــفه مینویسد:
تعداد اهل صفّه و تاریخ آنان را ابوعبدالرحمان سلمی گرد آورده است، آنان حدود ششصد و یا هفتصد تن بوده اند و در یک زمان هم، یکجا جمع نبوده اند. آنان به صفّهای که در شمال مسجد قرار داشت، پناه میآوردند و مردمی بینوا از مهاجران بودند و گاهی یکی از ایشان ازدواج میکرد و یا مسافرت میرفت و یا در جهاد شرکت میگرد و از آن جمع خارج میشد و معمولا هفتاد تن بودند، اندکی کم و یا زیاد. ( برای معلومات مزید مراجعه شود : مجموع فتاوی شیخ الاسلام، ج۱۱، ص۸۱، چاپ المغرب. )
مشهورترین اصحاب اهل صفّه:
از مشهور ترین اصحاب صفه میتوان از :حضرت بلال ،ابوذر غفاري، سلمان‌فارسى، بلال‌بن‌رباح، واثلة بن‌اسقع، ابوهريره، بِلال بن ریاح ، ابوعُبیدة عامربن عبداللّه الجرّاح ،ابوالیَقظان عمّار بن یاسر ، ابومسعود عبداللّه بن مسعود الهُذَلی ، عُتْبة بن مسعود، برادر عبداللّه المقداد بن الاسود ،خباب بن الأَرَتّ ، صُهَیب بن سنان ، عتبة بن غَزْوان ،زید بن الخطّاب ، ابوکَبْشَه ، ابوالمَرْثد کنّازبن الحُصَین غنویّ ، مولی ابی حُذَیفة ،عُکّاشة بن المِحْصّن ، مسعود بن ربیع القاری ، عبداللّه عمر ، ابوذرّ جُندب بن جُنادة الغفاری ، صَفْوان ابن بیضاء ، ابودرداء عُوَیمر بن عامر ، عبداللّه بن بدر الجُهَنی ، ابولُبابة عبدالمُنْذِر . وغیر ه نام برد.
خانههاى ازواج مطهرات در مسجد نبوی:
خانههاى زنان پیامبر صلی الله علیه وسلم بشکل حجرههایى جدا گانه ساخته شوده بود ،ودر سه طرف شمال، جنوب و شرق مسجد قرار داده شد و چون آن حضرت به جوار پروردگار شتافت، ایشان را در حجره بی بی عایشه كه در كنار مسجد بود به خاك سپردند.
روضه نبوى:
روضه نبوى در قسمت جنوب شرقى (رو به سوى قبله) مسجد، یعنى مسافت میان قبر پیامیر صلی الله علیه وسلم و منبر آن حضرت است كه طول آن ۲۲ متر و عرض آن ۱۵ متر مىباشد در محدوده روضه، مرقد مطهر، منبر و محراب واقع است. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «میان منبر و خانه من باغى است از باغهاى بهشت»
مــنـــبــر:
در قسمت غربى محراب مسجد، منبرى است کا با زیبای خاصی از سنگ مرمر ساخته شده است ، این منبر از جانب سلطان مراد سوم در محرم سال ۹۹۸ هجرى به مسجد هدیه كرد و آن را به جاى منبر قایتباى قرار دادند كه در جایگاه منبر پیامبرصلی الله علیه وسلم گذاشته شده است.
مــحــراب:
محراب محل نماز پیامبر صلی الله علیه وسلم مىباشد. در زمان آن حضرت چیزى بهنام محراب وجود نداشت، درجریان توسعه مسجد در زمان ولید بن عبدالملك اموى، در محل نماز پیامبرصلی الله علیه وسلم محرابى ساختند . این محراب در طول این مدت دگرگونىها را متحمل شده ولی بناى فعلى آن از دوره سلطان اشرف قایتباى از سلاطین مملوكى مصر، باقى مانده است.
ستونهای مسجد نبوی:
در مسجد نبوى ستونهایى وجود دارد که هریکی از این ستون ها دارایی نام خاصی میباشد . تعداد مجموعی این ستون ها به هشت میرسد که از زمان پیامبر صلی الله علیه وسلم تا هنوز در مسجد باقى است كه با رنگ سفید مشخص شده‌اند كه عبارتند از:
۱- ستون مُخَلَّقه:
این ستون در محلی جابجا شده است که قبلآ در آنجا تنه درخت خرمایى بود كه پیامبرصلی الله علیه وسلم به هنگام ایراد خطبه بر آن تكیه مىكرد،در روایت اسلامی آمده است ، بعد از اینکه برای پیامبر صلی الله علیه وسلم منبری ساختند ، این ستون ناله ای بلند ، به همین دلیل این ستون را «حنّانه» ملقب ساختند .
۲- ســتــون تـــوبــه:
ستون توبه را بنام ستون ابولبابه نیز مىنامند پس از شكست بنوقریظه ابولبابه به خاطر گناهى كه مرتكب شد، مورد بى توجهى پیامبرصلی الله علیه وسلم واصحاب قرار گرفت . ابولبابه این بی توجهی پیامبر صلی الله علیه وسلم واصحاب را تحمل کرده نتوانست ، بنآ خود را به ستون مسجد بست تا آن كه آیهاى در پذیرفته شدن توبه او به رسول الله صلی الله علیه وسلم نازل گردید.
۳- ستون مَحــرَس:
در كنار این ستون، حضرت علی ایستاده میشود واز رسول خدا محافظت مىكرد. این ستون را به نام استوانه على نیز مىشناسند. زیرا جایگاه نماز آن حضرت بوده است.
۴- ستون وُفُود:
در كنار این ستون رسول اللَّه صلی الله علیه وسلم با سران قبایل و هیأتهاى نمایندگى و سیاسى سایرکشورها ، دیدیار میگرد واین هیآت ها را به حضور مىپذیرفتند.
۵- ستون سریر:
ستون سریر از جمله ستون های است که پیامبر صلی الله علیه وسلم در نزدیک آن تختى از شاخههاى خرما مىگذاشت و شب هابر روى آن استراحت مىكرد.
۶- مقام جبرئیل امین:
مقام جبرئیل امین محلی است که در این مكان جبرئیل خدمت رسول اللَّه صلی الله علیه وسلم مشرف مىشده است.
دروازه های مسجد نبوی :
زمانى كه مسجد النبى اعمار گردید اساسآ این مسجد دارایی سه دروازه براى ورود و خروج مردم ساخته شد ، همچنان ناگفته نباید گذاشت که تعدادی از اصحاب نیز در نزذیکی مسجد برای خود خانه ساخته و دروازه های خانه های شان نیز به داخل مسجد ساخته شده بود .
در سال سوم هجرت، قبل از غزوه احد، به دستور پیامبرصلی الله علیه وسلم همه دروازه هاى مسجد که از خانه های صحابه کرام بداخل مسجد کشیده شده بود بسته شد .
ولی بعدا ها زمانیکه مسجد نبوی توسعه یافت ، دروازه ای مسجد هم ازدیاد یافت ، که بطور مثال میتواند ازمشهورترین دروازه مسجد نبوی به تر تیب ذیل نام برد :
۱- باب الرحمه (دروازه عاتکه که در دیوار شرقی مسجد قرار دارد ) بنام «باب الرحمة» شهرت دارد .
۲ – باب جبرئیل ( این دروزاه در دیوار شرقی مسجد ) قرار دارد.
۳- باب السلام ( این دروازه در دیوار غربی مسجد ) قرار دارد .
۴- باب النساء ( این دروازه در اخر بخش شمالی دیوار شر قی مسجد) قرارد ارد.
ولی دروزه های فعلی مسجد النبىوی به هفت دروازه میرسد .
مناره های مسجد نبوی :
زمانیکه مسجد نبوی در زمان ولید بن عبدالملك توسعه یافت، بر چهار طرف مسجد نبوی چهار مناره ساخته شد، البته بعد ها تعداد دیگری از مناره ها در مسجد هم ساخته شد است ، ولی منارهای اصلى مسجد نبوی عبارت اند از:
منارههاى سلیمانیه، مجیدیه كه در دو سوى ضلع شمالى قرار دارد ، و منارههاى قایتباى و باب السلام كه در دو سوى ضلع جنوب شرقى و ضلع غربى مسجد واقع بود.
ولی امروز تعداد مجموعی مناره های مسجد به ۱۰ مناره میرسد .
آداب مسجد نبوي:
در تعلیمات اسلامی آمده است هر زمانیکه مسلمان وارد مسجد میگردد ، باید آدب مسجد رفتن را مراعات نماید ، بخصوص مسلمان که وارد مسجد نبوي میگردد باید آرامش و وقار لازم رفتار نموده وحتی در روایت اسلامی آمده است ، بهتر است که خوشبوی هم استعمال نموده ودر صورت ممکن لباس نو ومطهر بپوشد و در هنگام داخل شدن به مسجد دعاي ورود به مسجد را بخواند و دو رکعت نماز تحية المسجد را در روضه ي شريفه (مكاني است مابين بيت رسول الله صلى الله عليه و سلم و منبر) بجا آورد.
سپس نزد قبر پيامبر صلى الله عليه و سلم را زيارت نماید بعدآ به سمت راست آن رفته و بر حضرت ابوبكرصدیق ، درود بفرستد و کمي مکث کرده و بعدآ بر حضرت عمرامیر المومنین نيز درود و سلام بفرستد.
آنگاه رو بسوي قبله کرده و هرچه مي خواهد دعا نمايد.
توجه باید کرد که نباید بر حجره ي شريفه دست کشید ویا آنرا بوسید ، این عمل در شریعت اسلامی وجود نداشته ودر ضمن باید یاداور شد که اینگونه اعمال باعث رنجش و اندوه پیامبر صلی الله علیه وسلم میگردد ، زیرا خود پیامبر صلی الله علیه وسلم از تعظيم آرامگاه خويش نهى کرده و مي فرمايد: (لا تجعلوا قبري عيدًا) (ابوداود) يعني: «قبر مرا عيد (طوافگاه) نگردانيد.»
قبرستان بقیع:
قبرستان بقیع قدیمىترین و شناختهترین قبرستان میباشد که بعد از آمدن مسلمانان در منطقه شرقی شهر مدینه به هدایت پیامبر صلی الله علیه وسلم توسط مسلمانان صدر اول ، ساخته شده است .
از لحاظ تاریخی این قبر ستان بنام «بقیع‌الغرقد» و در قرن‌های اخیر احیانآ بنام «جنة‌البقیع» نیز گفته میشود.
ابن اثیر می‌گوید: «در لغت بقیع به محل وسیعی که دارای درخت و یا ریشه درخت باشد، گفته میشود و چون مکان بقیع پیش از آن دارای درخت غرقد و ریشه‌های آن بود پس از قطع این اشجار نیز با همان اسم معروف گردید.»
در بقیع اولین کسی که از انصار دفن شده است «اسعد بن زراره» و از مهاجرین «عثمان بن مظعون» بوده است.
سمهودی می‌گوید: «پس از فوت ابراهیم فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آن حضرت به صحابه فرمودند ابراهیم را به سلف صالح ما عثمان لاحق کنید و در کنار او به خاک بسپارید.»
او می‌گوید پس از دفن شدن ابراهیم در بقیع، مردم مدینه نیزعلاقه‌مند شدند که جنازه های خویش را در انجا دفن کنند و هر یک از قبایل مدینه درختان و ریشه‌های بخشی از بقیع را قطع و زمین آن را برای همین منظور آماده سازند.
در فضیلت بقیع حدیث‌های متعددی از پیامبر صلی الله علیه وسلم نقل گردیده است.
از جمله در حدیثی فرمودند: «از بقیع هفتاد هزار نفر که صورتشان مانند ماه چهارده شبه است محشور خواهند شد و بدون حساب وارد بهشت می‌شوند.»
در حدیث دیگر آمده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم در بقیع حضور یافتند و اهل قبور را بدین گونه خطاب میکردند: «درود بر شما و خداوند ما و شما را بیامرزد. شما پیشاهنگان ما بودید و ما هم در پی شما خواهیم آمد.»
طوریکه در فوق تذکر یافت در این قبرستان قبر حضرت عثمان قبر عبدالله بن عبدالمطلب ، و آمنه پدر و مادر پیامبر صلی الله علیه وسلم حضرت عباس ، نیز موجود میباشد.
قبرر بی بی رقيه:
خانم حضرت عثمان بن عفان ،( مطابق روایات تاریخی او در مدينه زندگي ميكرد. زماني كه جنگ بدر رخ داد، او مریض سخت شد و تا قبل از رسيدن پدر به مدينه، درگذشت. رسول الله صلي الله عليه و سلم او را در بقيع دفن كرد.)
قبر ام كلثوم:
او بعد از وفات رقيه، به حضرت عثمان بن عفان ازدواج کرد . وي نيز در سال نهم هجرت وفات کرد ودر قبرستان بقيع دفن است .
قبر بی بی زينب:
بی بی زینب که خانم ابوالعاص بن ربيع بود. پس از هجرت پیامبر صلی الله علیه وسلم به مدينه، در مكه نزد همسرش نگه داشته شد.
ابوالعاص در جنگ بدر در كنار مشركان شركت كرد و اسير شد. زينب گلوبند خود را به عنوان فديه فرستاد. رسول الله صلي الله عليه و سلم ، فرمود تا گلوبند را پس فرستادند و ابوالعاص را نيز به شرطي آزاد كرد كه همسرش خویش را طلاق دهد و راهي مدينه كند، و بدين ترتيب زينب به رسول الله صلي الله عليه وسلم ملحق شد. مورخین مینویسند :چند سال بعد، خود ابوالعاص ايمان آورد و به مدينه آمد و مجددا با زينب ازدواج كرد.
زينب در سال هشتم هجرت وفات کرد .اين سه خواهر در كنار يكديگر دفن شده‌اند.
قبر ازواج مطهرات در قبرستان بقیع :
تعداد از ازواج پیامبر صلی الله علیه وسلم در قبر ستان بقيع در كنار يكديگر مدفون شده‌اند. مطابق روایات تاریخی برخي از آنها عبارتند از:
زينب فرزند خزيمه(متوفاي سال ۴ هـ.)؛
ريحانه فرزند زبير(متوفاي ۸ هـ.)؛
ماريه قبطيه(متوفاي ۱۶ هــ.)؛
زينب بنت جحش(متوفاي ۲۰ هـ.)؛
ام حبيبه دختر ابوسفيان(متوفاي ۴۲ يا ۴۴ هـ.)؛
حفصه دختر عمر(متوفاي ۴۵ هـ .)؛
سوده(متوفاي ۵۰ یا ۵۴ هـ ه.)؛
صفيه دختر حيي بن اخطب يهودي(متوفاي ۵۰ هـ .)؛
جويريه فرزند حارث(متوفاي ۵۰ یا ۵۶ هــ.)؛
عايشه دخترحضرت ابوبكر صدیق (متوفاي ۵۷ یا ۵۸ هـ .) .
امسلمه (متوفاي سال ۶۱ هـ.)
مقبر ه فرزندان پیامبر صلی الله علیه وسلم :
قبر ابراهيم تنها فرزند پسر، كه در مدينه نصيب پیامبر صلی الله علیه وسلم شد، ابراهيم بود كه از مادري به نام ماريه قبطيه متولد گردیده بود .
قبطیه را حاكم مصر به عنوان هديه به پیامبر صلی الله علیه وسلم فرستاده بود.
ابراهيم در ذيحجه سال هشتم هجرت متولد شد. با تولد او موجي از شادي و سرورشهر مدينه را فرا گرفته بود .اما بعد از گذشت قريب يك سال، ابراهيم نسبت مریضی که عاید حالش شد ، وفات یافت ، وپیامبر صلی الله علیه وسلم در غم فرزند خویش شديدا اندوهگين كردید.
قبر فاطمه بنت اسد:
فاطمه بنت اسد یکی ، از زنان بسيار محبوب نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم بشمار میرفت .
قبرعباس بن عبد المطلب:
حضرت عباس کاکای پيامبرصلی الله علیه وسلم بود ،در سال 33 هجري قمري در زمان خلافت حضرت عثمان وفات یافت .
سایر مدفون شدگان قبرستان بقيع:
طوریکه قبلآ اشاره نمودیم قبرستان قبرستان بقيع مدفن هزاران تن از صحابه، تابعين و بزرگان اسلام است. مطابق روایت تاریخی در این قبرستان قبر ( محمد بن علي یا محمد حنفیه پسر بزرگ حضرت علی ، قبر عقيل بن ابي طالب وي فرزند ابوطالب و بيست سال بزرگتر ازحضرت علی است ، قبر عبدالله بن جعفر ،جعفر بن ابي طالب شخصی كه سرپرستي مهاجران حبشه را به عهده داشت و پس از بازگشت، در جنگ مؤته به شهادت رسيد.
همچنان قبر صفيه ، صفيه دختر عبدالمطلب و عمه رسول الله صلي الله عليه وسلم بود. وي از زنان با شهامت صدر اسلام به شمار ميرفت و در جريان جنگ احزاب، در داخل شهر، يك يهودي را كه براي يهوديان بني قريظه جاسوسي ميكرد، به قتل رساند.
قبرعاتكه ، عاتكه نيز دختر عبدالمطلب و از عمههاي پیامبر صلی الله علیه وسلم بشمار میرفت .
مساجد مشهور شهر مدینه:
در شهر مدینه تعدادی کثیری از مساجد وجود دارد که مشهور ترین آن عبارت است :
مسجد قُبا:
قبا قریه است که دردو مایلى مدینه قرار دارد ، زمانیکه پیامبر صلی الله علیه وسلم به مدینه هجرت نمود ، در منطقه قباء ، طایفه بنى عمرو بن عوف سكونت داشتند.
پیامبرصلی الله علیه وسلم در روز دوشنبه ۱۲ ربيع الاول در ميان فريادهاى شادى و شور و شوق مردم قریه ِ قُــــبا شد ودر خانه يكى از سران قریه بنام (كلثومبن هِدم) سکونت گزید ودر منزل (سعدبن خيثمه) را برای ملاقت های خویش تخصیص داد.
چون آغاز سنــﮥ اسلامی از تاریخ هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه میباشد :
مردم مدینه که در آن زمان بنام یثرب یاد میشدند خواهش داشتند تا پیامبر صلی الله علیه وسلم هرچه زوتر بدآنجا تشریف ببرد. مگر اقامت پیامبر صلی الله علیه وسلم ۱۵ روز در قریه قباء طول کشید تا که تعداد دیگری مهاجرین از مکه به پیامبر صلی الله علیه وصل گردیدند.
زمانیکه توقف پیامبر صلی الله علیه وسلم درقریه قبا پانزده روز به طول انجامید ، تصميم گرفت براى فعاليتهاى عبادى، سياسى، فرهنگى و اجتماعى مسلمانان، محلی را بنا نماید ، به همین منظور یک قطعه زمین را، كه در كنار خانه كلثوم بن هِدم بود و از آن براى خشك كردن خرما استفاده میگرد انتخاب كرد.
به گفته طبرانى، پیامبر صلی الله علیه وسلم به يارانش فرمود: نقشه اين مسجد از سوى خداوند است قبله این به سوی بیت المقدس ساخته شد .
در روایات تاریخی آمده است : که شخص پيامبرصلی الله علیه وسلم در کار ساختمانی این مسجد تکلیف زیادی کشید .
زنى به نام شموس بنت نعمان میگويد: هنگام ساختن مسجد قبا، پيامبر را میددم كه سنگهاى كوچك و بزرگ را برمیداشت تا آنجا كه سنگينى سنگها پشت مباركش را خم كرد.
رابطه پيامبر با مسجد قُبا:
پيامبرصلی الله علیه وسلم بعد از اینکه قریه قبا را ترك كرد و به مدينه رفت ، با آنهم تا واخرین روزهاى زندگى هرگز رابطه قلبی خود را با اين مسجد قطع نكرد. مطابق روایات تاریخی هر شنبه پياده يا سواره به طرف مسجد قبا به راه میافتاد و نماز رادر آنجا میگزارند.
فضيلت مسجد قبا:
درباره فضیلت معنوى اين مسجد همين بس كه قرآن عظیم الشان این مسجد را از جمله مساجد ی خوانده است که : بر پايه تقوا بنا نهاده شده است« لَمَسْجِدُ أسِّسَ عَلى التَّقْوى مِنْ اَوَّلِ يَوْم اَحَقُّ اَنْ تقُومَ فيهِ » . (همانا مسجدى كه از اولين روز برمبناى تقوا پايه گذارى شده است، شايسته تر است كه تو در آن نماز بخوانی .) ( سوره توبه ، آيه ۱۰۸)
در حدیث شریفی آمده است : «من اتى مسجدى قبا فصلى فيه ركعتين رجع بعمرة »( كسى كه در مسجد من قبا، دو ركعت نماز بگذارد مانند آن است كه يك عمره به جاى آورده باشد.)
مسجد قبا در طول تاريخ، چندين بار توسعه وترمیم گردیده است ،برای اولین بار در زمان خلافت حضرت عثمان این مسجد توسعه یافت بعد ها در زمان عمر بن عبدالعزيز و ديگر ملوک کشور عربستان سعودی نیز این مسجد توسعه وتریم کاری گردیده است .
مساحت فعلی این مسجد بشکل تقریبى ( مساحت مسجد و بناهاى جانبى مربوط به آن به 13500 متر مربع میرسد و به شكل زیبایى ساخته شده است. در این مسجد جاى ۲۰۰۰۰ نمازگزار وجود دارد و ۴ مناره با ۴۷ متر طول، دارد.
مسجد قبلتین:
این مسجد در فاصله سه ونیم كیلومترى مسجد النبى صلی الله علیه وسلم در شمال غربى شهر مدینه در منطقه در حرة سلع قرار دارد . این مسجد در ماه شعبان، سال دوم از هجرت، زمانیکه قبله از طرف بیت المقدس به سوی مکه تغییر یافت ،مورخین میگویند ، خبر تغییر قبله در نماز ظهر بدین مسجد مواصلت کرد ،آیه « قد نرى تقلب وجهك فى السماء فلنولينك قبلة ترضاها فول وجهك شطر المسجد الحرام ،…» مسلمین که مصروف نماز بودند به مجرد وصول خبر نماز گزاران روی خویش را از بیت المقدس به طرف كعبه برگردانیدند.
این چرخش چنان معجزه اسا صورت گرفت ، ومیگویند اين چرخش 160 درجه اى بود، طوریکه صفوف نمازگزارن مردان در محل صفوف زنان يعنى صفوف عقب و زنان در مكان مردان يعنى در صفوف پیشرو قرار گرفتند. بنابر همین تغیییر بود که این مسجد بنام قبلتین شهرت یافت و در این مسجد، به یاد بود تغییر قبله ، دو محراب به سوى قبله اولی و قبله دوم ساخته شد که در اعمار مجدد مسجد آنها را برداشتهاند.
اين مسجد در سالهاى 893 قمرى ، توسط شاهين جمالى ، شيخ خدام حرم پيامبر صلى الله عليه وآله مسقف و در دوران سيمانى عثمانى 950 هجرى قمرى .نيز مجددا تعمير و تجديد بنا شد.
در سال 1370 قمرى نيز مناره اى در زاويه اى شمال شرقى صحن آن برپا و نماى مسجد به طور كلى بازسازى گرديد.به ياد آن حادثه مهم يعنى تغيير قبله داخل مسجد آيه 144 سوره بقره بر ديوار شمالى يعنى سمت چپ مدخل ورودى كنونى بوده كه قبلا سنگى به عنوان نشانه آن نصب كرده بودند. از آنجايى كه مسلمانان آن سنگ را مسح و لمس میگردند و به آن تبرك مى جستند در سال 1398 قمرى آن سنگ را برداشته و آيات تغيير قبله بر ديوار شمالى نگاشته شد.
مساحت مسجد اكنون به 3920 متر مربع میرسدو دو گنبد بزرگ به قطر 8/7 متر و ارتفاع 8/18 متر نيز بر آن ساخته شده است .
مسجد جمعه:
مسجد جمعه بعد از مسجد قبا، از لحاظ تاریخى دومین مسجد بشمار میرود . پیامبر صلی الله علیه وسلم بعد از اینکه قریه قبا ء بسوی مدینه ترک کرد ، زمانیکه به منطقه رسید که درآن خاندان بنى عمرو بن عوف ساكن بودند ، روز حرکت پیامبر صلی الله علیه به سوی مدینه ، روز جمعه بود ،زمانیکه پیامبر صلی الله علیه وسلم بدین منطقه رسید ،اولین نماز جمعه را در آنجا اقامه كردند ، از آن تاریخ ببعد مسلمانان در آنجا ء مسجدی را اعمار نمودند وآنرا بنام مسجد جمعه مسمی ساختند . این مسجد در سالهای 1412 توسط دولت عربستان سعودى در مساحت 1630 متر بازسازى وترمیم گردید.
مسجد فضیخ
مسجد فضیح در اخیر جاده شارع العوالى موقعیت دارد ، ویکی از مساجد مشهور تاریخی بشمار میرود .
فضیخ درخت خرما است ، چون در این منطقه در ختان خرما زیاد بود ، بنآ این مسجد بنام مسجد فضیح شهرت یافت .
همچنان این مسجد بنام مسجد رد شمس شهرت دارد ، این مسجد فعلا تخریب گردیده ومیگویند که از سر اعمار میگردد.
کوه احد
مساجد سبعه یا مساجد سته:
در شوال سال پنجم هجرى ، مشركان با همكارى نزدیک قوم يهود پلان را براه انداختند تا همه اقوام غیر مسلمان را متحد وبا یک هجوم سراسری از همه طرف شهر مدینه را محاصره وریشه اسلام ومسلمانان را از بین ببرد .
بنآ تمامى گروهها، احزاب و قبايل را براى محاصره مدينه به حركت درآوردند. از آن جايى كه در اين جنگ ، تمامى احزاب و قبايل حضور داشتند آن را غزوه احزاب ناميدند.در اين ميان مسلمانان به پيشنهاد سلمان فارسى و موافقت پيامبر صلى الله عليه وسلم به حفر خندق در اطراف مدينه پرداختند و از اين طريق سپاه مشركان را به شکست ابدی مواجه ساختند.
منطقه اين جنگ ، مقابل كوه سلع در شمال غربى مدينه قرار داشت .مسير خندق نيزاز نزديكى مسجد ذوقبلتين در غرب آغاز و به صورت نيم دايره اى با عبور از كوه سلع تا مسجد عبير در نزديكى مسجد الاجابه كنونى امتداد مى يافت .به اين صورت نيمى از مدينه از مدينه در محاصره خندق درآمد و كوه سلع نيز محل استقرار و جان پناه سپاهيان اسلام گرديد.پيامبر صلى الله عليه وآله پرچمى بر فراز كوه سلع در پشت سپاه اسلام قرار گرفت .
قوماندانان سپاه اسلام در چند نقطه و دامنه اين كوه سنگرها نماز مى گذارند.بعدها به ياد مجاهدت های این صحابه تعدادی از ، مساجدى در آنجا ساختند كه به نام آن صحابه شهرت یافت .
موقعيت اصلى مساجد مورد نظر، صرف نظر از تغييرات مختصرى در فضاهاى مجاور، همچنان ، محفوظ مانده است .
مورخین مینویسند که يكى از مساجد تخريب شده و برخی دیگری از مورخین میگویند مسجد ذوقبلتين را هفتمين آنها مى دانند.در حال حاضر شش مسجد در اين منطقه وجود دارد .که عبارتند از :
۱- مسجد فتح :
این مسجد در دامنه كوه سلع بر بلندى قرار دارد. در این مكان بود كه پیامبر صلی الله علیه وسلم در جنگ خندق از خداوند طلب فتح و پیروزى كرد و خداوند دعاى آن حضرت را مستجاب نمود و مشركان شكست خوردند. پس از آن روى این تپه مسجد فتح را بنا نهادند. بناى فعلى مسجد فتح كه مربوط به سال 1270 قمرى است حدود 24 متر مربع و ارتفاع آن 5/4 متر مىباشد.
۲- مسجد حضرت على
این مسجد در جنوب مسجد فتح و بر تپه بطحان موقعیت دارد ، در نزدیكى این مسجد، مسجد دیگرى است كه به نام مسجد فاطمه شهرت دارد .همچنان در همین منطقه مساجدی بنام سایر صحابه از جمله :
۳- مسجد سلمان فارسى
4- مسجد ابوبكر
۵- مسجد عمر بن خطاب
۶- مسجد فاطمه عليها السلام ،
۷- وبرخی علما ء بدین امر معتقد اند که مسجد قبلتین در جمله مساجد سبعه شامل میگردد.
یادداشت:
قابل تذکر است که در مدينه منوره اماکني هست که بعنوان زيارتگاه شناخته مي‌شوند مانند هفت مسجد ، مسجد قبلتين، بعضي چاهها، مسجد غمامه و مساجدي که به حضرت علی ، ابوبکر صدیق وحضرت عمر و مسجد بی بی عايشه رضي الله عنهم وغیره ً نسبت داده مي‌شود.
تخصيص اين اماکن به زيارت اساسآ در دین مقدس اسلام مشروع نمی باشد ، و زيارت‌کننده اين اماکن نبايد گمان کند که با زيارت آنها اجر و ثواب بيشتري دريافت مي‌کند؛ چون جستجوي آثار انبياء و صالحين سبب هلاکت امت‌هاي قبل از ما شده است، و براي مسلمانان شايسته نيست که با سنت نبوي و روش اصحاب مخالفت کنند؛ چون خير واقعي در پيروي از سنت نبوي و اصحاب، و شر واقعي در مخالفت با آنها است.
همه مساجد از لحاظ تاریخی دارایی فضایل خاصی خویش میباشد که فضیلت شان در احادیث نبوی توضیح گردیده است ، که از جمله مسجد مدینه حرم الشریف ویا مسجد قبلتین ولی سایر مساجد دیگر از لحاظ قدامت تاریخی قابل بازدید است ولی با زیارت آن مسلمان ثواب کمایی نمیکند.
الف :مسجد شجـره:
این مسجد در فاصله یك فرسنگ و نیم از شهر مدینه فاصله داشت ولی اكنون با گسترش شهر، این مسافت كمتر شده است
اين مسجد را كه امروز به نامهاى شجرة ؛ذوالحليفه ؛ ابيارعلى مشهور است ، يكى از مساجد بسيار مهم خارج از مدينه بوده ويكى از ميقاتها و مساجد احرام از اهميت بسزايى برخوردار است .
وجه تسميه این مسجد بنام مسجد شجره بدین علت است که :در جنب این در ختی وجود داشت بنآ بنام مسجد «شجره» شهرت یافت .
اهمیت این مسجد بیشتر در آن است كه پیامبر صلی الله علیه وسلم در عمره حدیبیه، عمرة القضاء و در حجةالوداع، در آنجا محرم شد
ب – احرام :
به سبب آن كه حاجيان براى تشرف به حج در اين مسجدالحرام مى بندند، به مسجدالحرام معروف گرديده است .
ج – ذوالحليفه:
حليفه نام آبى بين چشم بن بكر از هوازن و بنى خفاجه العقلين بوده كه رسول الله صلى الله عليه وسلم دوست داشته اند براى بستن احرام كنار درختى در اين محل فرو آيند
د- ابيار على عليه السلام:
از آن جهت عامه مردم در سالهاى متمادى آن را ابيار على عليه السلام گفته اند كه حضرت على عليه السلام براى آبيارى نخلستانها، چاه هاى فراوانى در اين منطقه حفر كرده است .
پیامبر صلی الله علیه وسلم پس از اقامه دو ركعت نماز در اين مكان احرام بسته و مى فرمودند:
« لبيك اللهم لبيك ، لبيك لا شريك لك لبيك ، ان الحمد و النعمة لك و الملك ، لا شريك لك لبيك »
پيامبر صلى الله عليه وسلم سه بار در اين مكان محرم شده اند.
۱- هنگام صلح حديبيه (سال ششم هجرى )،
۲- عمره ناشده (سال هفتم هجرى )،
۳- حجة الوداع (سال دهم هجرى .
زين الدين الاستدار در سال ۹۶۱ قمرى بناى مسجدى را بازسازى و اطراف آن ديوار بزرگ كشيد كه تا پايان دورﮤ حضرت عثمانى همچنان پا بر جا بود.
طول اين مسجد از جنوب از جنوب تا شمال ۵۲ ذراع (۶۵/۲۵ متر) و از شرق به غرب نيز به همين مقدار بوده است . در دوران ملوک اهل سعود این مسجد بطور زیبايى بازسازى شده و مساحت آن به ۸۸۰۰۰ متر مربع میرسد . ختم