حج نیابتی
تتبع ونگـارش :
الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«
مدیـــر مطـالعات سـتراتیژیک افغان و
مسؤل مرکز کلتوری دحـــــق لاره- جرمن
شخص مسلمان در صورتی میتواند برای شخص مسلمان دیگری مراسم حج را بجا ء ارد که : خودش قبلآ فرضیـﮥ حج را انجام داده باشد ، درغیر آن حکم اسلامی همین است که او برای مسلمان دیگری حج را بجاء اورده نمیتواند .
بلی حکم شرعی همین که : شخص متذکره ، باید قبلا برای خود، حج را انجام داده، باشد. در غیر آن نمیتواند برای شخصی دیگری فرضیه حج را بعمل آرد .
محدیثین در تائید حکم متذکره به حدیثی از ابن عباس استناد نموده میفرمایند که : « پیامبر صلی الله علیه و سلم در مراسم حج از یكی از حجاج می شنید،كه میگوید : « لبيك عن شبرمة گفت: تو برای خودت، حج‌كرده‌ای؟ گفت: نخیر. فرمود:
« اول برای خود حج‌كن بعد برای شبرمه حج‌كن« .(بروایت ابوداود و ابن ماجه.) بیهقی‌گفته است در این باره اسناد صحیح تر از اسناد این حدیث نداریم.
ابن تیمیه‌گفته:
امام احمد بروایت فرزندش صالح از او حكم به مرفوع بودن این روایت كرده است، اگرچه موقوف است وكسی درآن با ابن عباس مخالفت نكرده است. و قول اكثر اهل علم، بر اینست‌كه مسلمانی تا خود مراسم حج را ادا نكرده باشد، مطلقا نمیتواند به جای مسلمان دیگری مراسم حج را بجاء ارد . خواه مستطیع باشد یا نباشد، زیرا ترك طلب تفصیل و عدم تفریق درنقل احوال، دال برعموم است و پیامبر صلی الله علیه و سلم آن را بصورت مطلق و بدون طلب تفصیل، بیان فرموده است.
حج نیابتی از جانب پدر:
فرزند میتواند بجای پدر خویش که استطاعت جسمی نداشته باشد مراسم حج را بجا ء ارد : در حدیث متبرکه آمده است که : «عن أبی رزین العقیلی أنه أتی النبی صلی الله علیه وسلم فقال : یا رسول الله إن أبی شیخ کبیر لا یستطیع الحج والعمرة ولا الظعن قال : حج عن أبیک واعتمر » (روایت ابوداود : ۱۸۱۰).
( ابو رزین عقیلی نزد پیامبر صلی الله علیه و سلم آمد و گفت: پدرم پیر شده و نمیتواند حج و یا سفر کند، آیا میتوانم بجای او حج و یا عمره کنم؟ پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: بجای پدرت میتوانی حج و عمره کنی.)
حج یا عمره نیابتی برای دونـفـر:
طوریکه قبلآ یاد اور شدیم که : جایز است که انسان زنده ای (مسلمان) برای متوفی مراسم حج یا عمره را انجام دهد، ولی نائب در یک وقت و دریک نیت فقط می تواند برای یک شخص حج ویا عمره بجا آورد.
بطور مثال : اگر فرزند بخواهد برای ابوین ( مادر ویا پدر ) خود مراسم حج ویا عمره را انجام ، نمیتواند در یک سفر ویا در یک نیت ویا هم دریک احرام همزمان برای هردوی شان مراسم حج ویا عمره را انجام دهد .
بلکه باید بنام هر کدام باید بطور جداگانه نیت واحرام حج ویا عمره را بجاء اورند .
علماء میفرمایند در صورتیکه در بجا اوردن مراسم حج ویا عمره پدر ومادر هردو باشند ، احسن و بهتر آنست که اول برای مادر تان حج ویا عمره را انجام دهید، زیرا حق مادر بر اولاد بیشتر است .
ولی نباید فراموش کرد ، اگر عمره یا حج بر پدرتان یا مادرتان واجب شده باشد، ابتدا برای کسی آنرا انجام دهید که بر او واجب شده است.
در شرع اسلامی یک شخص نمیتواند در یک زمان بجای دوشخص ، احرام عمره یا حج را ببندد، این عمره یا حج تنها برای خودش واقع می شود.
امام ابن قدامه می گوید :
«اگر در یک مراسم ( حج ویا عمره ) بجای دو نفر نیابت کند، و احرام را بجای هر دو نفر ببندد، این مراسم فقط برای خودش واقع شده نه برای آن دو نفر، زیرا ممکن نیست که بجای دو نفر واقع شود، و این دو نفر هم هیچکدام بر دیگری اولاتر نیست، و اگر هم برای خود و هم نفر دیگری احرام ببندد، باز برای خودش واقع شده است..».
( المغنی »(۳/۹۷).
نووی میفرماید:
«اصحاب ما (شوافع) گفتند : اگر دو نفر یک مرد را نائب بگیرند تا بجای هردویشان حج بجا آورد، و او (نائب) همزمان بجای آنها احرام ببندد، احرامش فقط برای خودش منعقد شده، و برای هیچیک از آن دو نفر منعقد نمی شود؛ زیرا احرام برای دو نفر منعقد نخواهد شد، و هیچیک از آن دو بر دیگری اولاتر نیستند، و اگر (همزمان) برای یکی از آن دو نفر و برای خودش احرام ببندد، باز احرامش برای خودش منعقد شده است؛ زیرا احرام بجای دو نفر جایز نیست، و او (حج کننده) بر غیر خود اولاتر است پس برای او منعقد می شود، امام شافعی در الام اینگونه فرموده، و شیخ ابوحامد (غزالی) و قاضی ابوطیب و اصحاب (شافعیه) نیز از ایشان پیروی کرده اند». ( المجموع ) (۷/۱۲۶).
حکم شخصیکه یکبار برای خود و بار دیگر
برای اقارب متوفای خویش عمره بجا ء می آورد؟
شخص میتواند برای ادای عمره خویش از محل میقاتی که از آنجا عبور می کند احرام ببندد، و نیت عمره کند، بعد از آنکه به مسجد الحرم داخل شد ، طواف و سعی صفا و مروه را انجام داد، سرش را تراشید یا کوتاه کرد ، با اینکار عمره اش تمام واز احرام بیرون می آید .
سپس اگر قرار باشد که : برای پدر ، مادر ویا سایر اقارب ذی حق خویش مراسم عمره را نجام دهد ، باید از محدوده حرم مکی خارج شود و از آنجا (مثلا در تنعیم که اکنون مسجد عایشه رضی الله عنها گویند) بجای پدرش ویا ماد ر یا خواهر یا برادر خویش ،نیت عمره را بجا ء آورد، و بگوید : (لبیک اللهم بعمرة عن أبی ، امی یا اختی ویا…)، سپس به مسجد الحرام رفته و طواف کند و بعد سعی صفا و مروه را انجام داده و سرش را بتراشد یا کوتاه کند، بدینصورت عمره پدر، مادر ویا شخصی که برایش نیت کرده بود ،را نیز بجا ء آورده است.
علامه ابن باز می گوید :
«اگر قصد حج یا عمره برای خود یا دیگران – اموات یا افراد عاجز به سبب مرض یا کهولت سن – کردی، بر تو واجب است از میقاتی که از آنجا عبور می کنی احرام ببندی، بعد از آنکه از اعمال عمره یا حج فارغ شدی، ایرادی ندارد که عمره را برای نفس خویش بگیری؛ از نزدیکترین محل خارج حرم مانند تنعیم یا جعرانه و غیره، و لازم نیست به میقات بازگردی، زیرا عایشه رضی الله عنها همراه پیامبر صلی الله علیه وسلم در حجة الوداع از میقات مدینه احرام بست، و وقتی که از حج و عمره اش فارغ گشت از پیامبر صلی الله علیه وسلم برای عمره مفرده اجازه گرفت، و پیامبر صلی الله علیه وسلم برادرش عبدالرحمن را امر نمود که با عایشه به تنعیم برود و پیامبر صلی الله علیه وسلم او را به بازگشت به میقات (مدینه) امر نکرد..». « فتاوی ابن باز » (۱۷/۱۵) .
خواننده محترم !
در اخیر این بحث میخواهم در مورد حکم اهدای ثواب طواف وسایر عبادت باید بعرض برسانم ، که طبق نظریات اکثریت علما ء وفقها همین است که :
طواف کعبه به صورت نیابی برای شخص دیگری صحیح نیست؛ لذا هیچ کس به جای دیگری طواف نمی‌کند مگر در صورتی که به نیابت او مراسم حج و یا عمره را می گذارند ، در صورت نیابت و نمایندگی، تمام اعمال و مناسک حج را در بر می‌گیرد. که شامل طواف کعبه نیز میباشد . (برای معلومات مزید مراجعه بفرماید: ( فتاوای انجمن دایمی مباحث علمی و افتا(۱۱/۲۳) والله اعلم بالصواب