خانم رابعه « العدویه » اولیـن زن صوفی
تتبع و نگارش : برهان الدین « سعیدی »
رابـعه بنت اسمعیل الـعدویه ، اولیـن زن صوفی است که دوشا دوش مشایخ صوفیه هریک : « حسن بصری ، سفیان ثوری ، عبدالواحد عامر ، مالک دینار ، شقیق بلخی و غیره » در راه حصول « حقیقت و سعادت » زهـد ، عـباد ، مجاهــد ت و ریا ضت کرد که شیخ فریدالدین « عطار » در کتاب بنام « تذکره الاولیا » خویش چنین نوشته است :
« آن مخدره خدر خاص ، آن مستوره اخلاص ، آن سوخته عشق و اشتیاق ، آن شیفته قرب و احتراق ، آن گمشده وصال ، آن مقبول الرجال ثانیه مریم صفیه ، رابعه العدویه رحمهالله علیهما. اگر کسی گوید ذکر او در صف رجال چرا کرده ای گویم که خواجه انبیا علیهم السلام می فرماید : ان الله لاینظر الی صورکم « الحدیث » : کار به صورت نیست به نیت است و……. »
چون دین مقدس اسلام ، دیـن عشق و محبت است و هــدف تصوف « اسلام » و « عشق و محبت » است و از جانب هم روح « دیــن » ، مـذهب « عشق و محبت » و مـعرفت و تجلـی نــور الـهی ؛ در قلب مـومن است !
بنابر این اصل ؛ خانم رابعه محبث « عشق و محبت » را در تصوف اسلامی افــزود و در روابـط خـود و رب العـزت ، دم از « عشق و محبت » زد که در مـورد عـلامه دکتور محمد سعید « سعید افغانی » در صفحه « ۱۵۴» کتاب « الاشارات و التنبیهات » خویش در مــورد عشق حقیقی ، چنین نوشته است :
« عشق یو داسې قوې جاذبوي قدرت دې کوم چې ټول کاینات د دی په محور څرخیږې ، وجود او هستي ټول د حقیقي عشق اثرات او شعاعې دې چې د حکمت په اساس بقآ او پایښت لرې. همدا وجه ده چې حقیقي متصوفین د عشق د زیات فیضات ، جاذبې او شعاعو په اساس د صلاح ، فلاح ، نیکمرغي او خیر په لیاره کې نه ستړی کیدونکې فعالیتونه کوی او په پوره خوند ، جذبي او لذت د حقیقي بقآ او پایښت په خوا روان دې . »
همچنان شیخ امین علاالدین « نقشبندی » در صفحه « ۳۴ » ، کتاب « حقیقت تصوف و بحثی از طریقه نقشبندیه » چنین نوشته است :
( در کتاب نفح الطیب آمده است « شریعت راه رسیدن به جنت است و تصوف راه رسیدن بخدا » و منظور از آن حقیقت است رابعه عدویه که پرنده مجروح در طریق عشق و محبت آلهی است میگوید : ای خــدای ! من ترا از ترس آتش دوزخ و یا به امید طلب جنت ، عبادت نمی کنم ؛ بلکه ترا دوست دارم و خاص از آن سبب به پیشگاه عظمت و جلال تــو سجده مینمایم ) .
خانم رابـعه صوفی حقیقی بود ؛ او هم زهــد کرد و هم عباد و ریاضت !! او همیشه میگفت که من پروردگار عالمیان را با « شوق و محبت و عشق حقیقی » خویش می پرستم و به درگاه یگانه اش « خالصانه » سجده مینمایم . و حتی قابل تذکر است که او با نهایت شوق و علاقه در مجالس وعظ صوفیانه منظم اشتراک میورزید ، که در مورد چگونگی اشتراک شان ، اکثر مشایخ صوفیه تذکر مفصل بعمل اورده اند ، بخصوص شیخ فریدالدین « عطار » در « تذکره الاولیا » نوشته است که رابعه عدویه اشتراک کننده مجلس وعـظ حسن بصری « یکی از برزگان تصوف که از سال ۲۱ تا ۱۱۰ هجری قمری زندگی کرد » میباشد و حتی زمانیکه موصوفه در مجلس وعـظ حسن بصری حاضر نمی شد ، او به وعـظ آغاز نمی کرد و میگفت : یقینآ از این عجوزه که خود را به پشم می پوشاند بروعــظ من برکت می آید .
خانم رابعه بنابر عشق فـراوانیکه به تصوف و مسلک خویش داشت ، در فقر و تنگدستی زیست و همیشه لباس پشمی به تـن میکـردند و حتی د رهنگامی که به سکرات مــوت و لحظات آخرین زندگی خویش قرار داشتند به دوست هـم صحبت خود چنین گفته است : ( وقتیکه من مرد م ؛ مرا غسل بده و درهمین لباس « عـبای » من که از پشم است ، مـرا کفن کن . )
در رابطه زندگی و سیر حرکت تصوفی خانم رابعه این مستوره اخلاص و گمشده وصال ؛ د و فیلم سینمایی در کشور مصر ساخته شده و همچنان کتب متعدد از جانب « خانم بنفشه حجازی ، خانم تاج الرجال ، خانم زهرا کاشانی ، خانم مارگارت سمیت ، ابن خلکان ، عبدالرحمن بدوی ودیگران » به رشته تحریر در آمده است .
در رابطه وفات خانم رابعه در « تذکره الاولیا عطار » تحریر شده که در سال ( ۱۳۵ هجری قمری مطابق ۷۲۵ میلادی ) دربیت المقدس چشم از جهان بست و ضمنآ باید گفت که مقبره رابعه در بیرون شهر بیت المقدس در بخش شرقی بر بالای کوهی بنام « طور » موقعیت دارد که زیارتگاه اهل تصوف میباشد .
مناجات رابعه :
ــ الهی مرا از دنیا هر چه قسمت کرده ای به دشمنان خود ده و هرچه از آخـرت قسمت کرده ای به دوستان خــود ده ، که مـرا تو ؛ بسی .
ــ خـــداوندا اگر ترا از بیم دوزخ می پرستم ، در دوزخـم بسوز و اگر به امید بهشت می پرستم بر من حرام گردان ، و اگر برای تو ترا می پرستم ؛ جمال باقی دریغ مدار .
ــ خدایا ! اگر مرا فردا در دوزخ کنی من فریاد بر آورم که وی را دوست داشتم با دوست این کند؟
ــ الهی ! کار من و آرزوی من در دنیا ، از جمله دنیا ، یادتست و در آخرت از جمله آخرت ، لقای تست ، از من این است که گفتم ؛ تو هر چه خواهی می کنی .
تتبع و نگارش : برهان الدین « سعیدی »
ماخذ و منابع :
ــ تذکره الاولیا : شیخ فریدالدین « عطار » ــ تصوف و عرفان : داکتر زرین کوب ــ حقیقت تصوف و دیدگاه صوفیه … : صالح بن فوزان الفوزان
ــ الاشارات و التنبیهات : دکتور محمد سعید « سعید افغانی »
ــ حقیقت تصوف و بحثی از طریقه نقشبندیه : شیخ امین علا الدین « نقشبندی »