بازهم صادق صبا دسته گلي ديگري دربي بي سي به آب داد

بزرگان ایران‌زمین، زرتشت

آقاي صبا ! ازويکي پديا يادانشنامه آزاد که وسيله همفکران تان نوشته شده کاپي نموده بدون اينکه منبع وماخذ راتذکربدهيد ،خود بگويد که به اين عملکرد زشت چه اسمي ميگذاريد؟؟؟

اينهم منبع اصلي کاپي صادق صبا

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA

بازهم صادق صبا دسته گلي ديگري دربي بي سي به آب داد

نوشتۀ: استاد صباح

جناب آقاي صادق صبا فرورفته درافکارپوچ وعقده مندانه ، نميدانم باکدام زبان باتوحرف زد –زيرا نه به تفکرديگران حرمت ميگذاري ونه خود سواد کافي تحقيقي وپژوهشي داري وبه قول معروف بدون خودت همه سفسطه ميخوانند. متاسفانه تحقيقت رانميپذيريد وبحث باشما وهمفکران تان به مفهوم مشت کوبيدن درهوا است. بازهم دريک نبشته تازه درستون گزيده هاي تارنمايي بي بي سي فارسي، بدون نام نويسنده وياپژوهشگروتهيه کننده ، عقده مندانه ازسوال هاي من به معرفي زرتشت پرداخته ودرمقابل آفتاب انگشت گرفته ايد. وبه زبان ساده بازهم کاسه مسي وقاشق فلزي وآش داغي داغ را عرضه کرده ايد. ودردل زيربغلي مي نوازيد که مسوولين سرويس جهاني بي بي سي پارسي نميدانند وتوسوارمرکب مراد هستي وممکن درخلوت قسم خورده باشي که همه رامات ميکني وخودرا چيزفهم جاميزني .

بي خبرازاينکه اين راه که توميروي به قول خود تان به کوچه علي چپ ميرود.

آقاي صبا من سنت شکنانه نميخواهم نوشته تانرا سطربه سطرپاسخ بدهم زيرا نه آن راخود نبشته ايد وبلکه قسمتهاي مهم اش راازويکي پديا به سرقت برده ايد وازجانب ديگردرآن مقاله چيزي به درد بخوروجودندارد که دل خوش نموده ايد و ميخواهيد باآين ياوه گويي افتخارات ديگران رابخود تان نسبت بدهيد . به گونه مثال دنيا معترف است که سيد جمال الدين افغاني وازافغانستان بوده وشما دوپاي رادريک کفش نموده لجاجت داريد که سيد جمال الدين ايراني است وبدون اينکه خم به ابروبياوريد ويا وجدانآ خجالت بکشيد . اگربگويم که فردوسي ، مولاناي بلخ ، علي سيناي بلخي ، عبدالرحمن جامي ، عطار، خواجه انصار… درکجا وکدام سطراثرهاي جاودانه خويش نان را نون ، چشم را چيش ، سرخ راقرمز، سياه رامشکي ، سپاس وتشکررا مرسي … گفته اند ؟؟؟

آيا ميدانيد اين زمامداران درکجا ها فرمان رانده اند؟؟؟ سلجوقيان ، خوارزمشاهیان ،محمود غزنوي ، غوريان ، تيموريان ، بابريان ، احمد شاه کبير( ابدالي ) …

مسجد نوگنبد وآتشکده نوبهار درکجا وزرتشت ازکدام سرزمين است ؟؟؟

قابل توجه بي بي سي وصادق صبا

مسجد نه گنبد يا حج پياده که درقريه ( ده رازي ) مربوط ولسوالي بلخ موقيعت دارد در نخست معبد بودايان بود و بعد از فتح اسلام ازسوي فاتحين عرب اين معبد به مسجد مسلمانان مبدل گرديد.
وضعيت کنوني اين مسجد ازلحاظ ايستادگي ستون ها وسقف نهايت درخطربوده وممکن آفات طبيعي بتواند با گذشت محدود زمان کلاً اين مسجد را تخريب کند . این اولین مسجد اسلام درسطح منطقه می باشد که نخست مربوط خاندان برمکی ها بود وبعدازاینکه اسلام درخراسان دین مردم قبول شد گنبد های این مسجد کاملا از بین رفته و تنها ستون های ریخته وشکسته ان باقی مانده است .
آتشکده ء نوبهارو نواسنگارامه دو ابده ازجمله پنجاه وهشت ابده دربلخ بشمارميروند که درچهارصد متری دیوارهای بلخ قرارداشته و فعلا تمام قسمت های این دوابده از بین رفته و به توده خاک تبدیل شده اند .
دقیقا این دو محل اتشکده های زردشتيان و محل عبادت بودایی ها بودکه درزمان کنشکا ، پادشاه کوشانی ها درقرن اول میلادی بنا يافته بود. نو بهار یا نو بهارا که در شاهنامه فردوسی از آن زیاد یاد گردیده نه تنها در سرزمین کنونی ما ازشهرت خوب برخوردار است بلکه درکشورهای چون چین، هند ، نپال وایران نیز مردم با نام این آتشکده ها آشنا هستند. آتشکده نو بهار بلخ هر روز در حال تخریب شدن است و از آن چیزی باقی نمانده ، مردم قسمت های زیاد آن را به زمین زراعتی تبدیل کرده اند و حتی خشت های آن را سرقت کرده اند.

موقعيت افغانستان درتمد ن جهاني

ا فغا نستا ن یکی ا زا ولین کا نو نهای تمد ن د رجها ن محسوب می گرد د. د رآ سیا قد یمترین کا نون تمد ن جها ن بین ا لنهرین وسرزمین کلده ا ست که تا ریخ آ ن ا زپنج هزا رسا ل قبل ا زمیلا د شروع می شود ومبا دی علم ریا ضی ونجوم ا زآ نها ست .

کا نون د وم – تمدن کشورمصرد را فریقا ا ست که ا زسه هزا رسا ل قبل ا زمیلا دمعلوما ت حکمت ، ریا ضی ، طب ونجو م دا شتند .

کا نون سو م – سوا حل مشرقی مد یترا نه وفلسطین ا ست که د رآ ن فینقی ها وبنی ا سرا هیل ا زسه هزا رتا د و هزا رقبل ا زمیلا د د ربحرپیما ی ، تجا رت وصنا عت نسا جی پیش قد م بود ند .

کا نون چها رم – کشو رچین ا ست که تا ریخ آ ن سه هزا رسا ل قبل ا زمیلا د تخمین می شو د . چین

دا رای یک تمد ن مستقل د رصنا یع نسا جی ، نقا شی، سنگ ترا شی ، رنگسا زی ، کا غذ وبا رت سا زی وهمچنا ن موسیقی ، ا د بیا ت وفلسفه بو د .

کا نون پنجم – فلا ت آ ریا ن و د وطرفه هند وکش ( ا فغا نستا ن) ا ست . ا فغا نستا ن ا زد و تا سه هزا رسا ل قبل ا زمیلا د دا رای زرا عت وآ بیا ری پیشرفته وشهرآ با د و پرنفوس بود . طی هزا رسا ل ا ول قبل ا زمیلا د صنا یع د ستی ، مسکوکا ت ، طب ، نجوم ، نسا جی وفلزکا ری ر واج دا شت .

کا نون ششم – کشو رهند ا ست که یکنم هزا رسا ل قبل ا زمیلا د حکمت ، فلسفه ، منطق ، ریا ضی ، طب ونجوم رشد قا بل ملا حظه و تمد ن مستقل دا شتند که

د رد کن و سیلو ن نیزمنتشرگرد یده ا ست .

کا نون هفتم – د را روپا و د وشبه جزیره یو نا ن و ا یتا لیا بود که ا زیکهزا رسا ل قبل ا زمیلا د کشو ر یو نا ن ا سا س عظیمی برای علوم وفلسفه ، طب ، نجوم ، ریا ضی ، هند سه… گذا شتند. همچنا ن ر وم قدیم پیرو علوم یونا ن بود ند که مرکزنا شرتمد ن د رقسمتی ا ز جها ن شد ند .

یکی ا زمشخصات د وره تا ریخی ا فغا نستا ن ا ین ا ست که با بیشترین مد نیتهای تا ریخی جها ن آ شنا ا ست . ا فغا نستا ن هم با مد نیت سوا حل مد یتترا نه آ شنا وهم با مد نیت های هند وچین دا خل دا د وستدمد نی بوده ا ست . ا فغا نستا ن سرز مینی ا ست که ا ز لحا ظ تحقیقا ت تا ریخ وبا ستا ن شنا سی به کا ری زیا دی نیا زدا رد تا آ ثا رو معلوما ت کا فی ا زتمدن های گذ شته را کشف نموده مورد مطا لعه قرا ردهند .

ا زمغا ره قره کمرد را یبک ولا یت سمنگا ن ا سلحه چقما قی وسا ما نی ا ستخوا نی بد ست آ مده ا ست که متعلق بمرد م دوره عتیق حجرا ست که ا زا ین آ لا ت برای شکا رحیوا نا ت و جمع آ و ری میوه و حبوبا ت مو رد ا ستفا ده قرا رمی گرفت . یکی ا زمغا ره های مهم ا فغا نستا ن قدیم مغا ره عظیم چهلستون د ربا میا ن ا ست . ر وی همرفته میتوا ن گفت جا معه ا فغا نستا ن ا ز( 20000 ) سا ل قبل ا زمیلا د موجود بوده ومرا حل مختلف تکا مل را طی کرده ا زیک جا معه بدوی ا شترا کی ، طا یفوی وما د رشا هی دا خل ومرا حل مختلف فلزا ت گرد یده که درا ین وقت مس جا ی آ لا ت سنگی را گرفت وتبر، د شنه ، کا رد، بیل … سا ختند . ما لدا ری وا نکشا ف ز راعت مقا م مرد را با لا برد وتقد م زن برمرد ا زبین رفت .

د رسا ل ( 1965 م) دا کترلوی د و پری آ مریکا ی د رنتیجه حفریا ت خود د رآ ق کپرک د رجنوب شهرمزا ر

شریف وکنا رد ریا ی بلخ آ ثا ری ا زقبیل آ یینه برنجی،ا نگشترو د ست بند ، ا سلحه ها ی چقما قی ، قیزه ا سپ و نگین لا جو رد ا نگشتروغیره شوا هد بد ست آ و رد که متعلق به د و ره جد ید حجرا ز د وتا سه هزا رسا ل( ق م ) ا ست . ا ین محقق آ مریکا ی معتقدا ست که ا ین آ ثا را زعمق بیشتر زمین ا زیک د وره قد یم و

زند گی ا نسا نها بیشترا زبیست هزا رسا ل ( ق م )نما یند گی می کند . چنین آ ثا رتا ا کنون ا زآ سیا ی

مرکزی وهند ستا ن بد ست نیا مده ا ست .

ا فغا نستا ن د رقد یم با سرز مین هم سا حه بود که بین فا رس وهند قرا رد ا شت ویونا نی های قدیم آ نرا آ ریا

نا می خوا ند ند . د رفا رس قد یم بنا م ( ا یریا ) یا ( ا یریا نا) د رسا نسکریت ( آ ریا و رته ) یا ( ورثه)و د رز ند بنا م ( آ ریا یی ویجو) یا د می شد .آ ریا نا قدیمترین نا م ا فغا نستا ن ا زعهد ا ویستا هزا رسا ل قبل ا زمیلا د تا قرن پنجم میلا دی د رطو ل تا ریخ وطی یکنم هزا رسا ل به ا ین کشو را طلا ق میشد . د را ویستا ا ین نا م به شکل ا یریا نا ذ کر گرد یده . مفهوم آ ریا نا به معنی کشو رمرد ما ن ( ا علی ، نجیب زا ده و آ زا ده ) می با شد . چو ن که کلمه سا نسکریت آ ریا به مفهوم آ زا ده ، نجیب ونجیب زا ده می با شد، محترم ، ممتا زو شریف معنا و تعبیرشده ا ست .حد ود آ ریا نا د رشرق به د ریا ی سند . جنوب به بحر هند متصل و د رشما ل کوه ها ی پا را پا میزوس سرحدآ ن بود . ا زغرب کرما ن ویزد را شا مل میگر د ید . کلمه آ ریا نا برا ی ا ولین با رد رکتا ب ( آ را تسفن ) د رقرن سوم قبل ا زمیلا د به شکل یونا نی د یده میشود . دا کترعیسی بهنا م) د رمو رد سا کنین ا ولیه ا ین سر زمین می نویسد :

( ا ینها مرد ما ن بو د ند که د رحد ود ( 2900 ق م )ا زسوی شما ل به طرف دها نه ر ود هیرمند که درنتیجه شرا یط بخصوصی برای شهرنشینی منا سب بو د سرا زیرشد ند وسپس هزا رسا ل بعد د رزما نی که مسیررود هیرمند تغیریا فت ا ین مرد م به طرف د ره پنجا ب مها جرت کرد ند ود رآ نجا ا مپرا طو ری بز رگ موهنجودا رووهرا په یا ها را پا را تشکیل دا د ند .)

آ ر یا نا ی قد یم یا ا فغا نستا ن ا مر و ز تا ر یخ چند هزا ر سا له پر ا ز نشیب وفرا ز دا ر د . که ا ین نما ینگر حما سه آ فر ینی و د و را ن ز ند گی صلح آ میز د ر طی قر نها ی متما دی بو ده ا ست . د ر ا فغا نستا ن آ ثا ر قبل ا ز تا ر یخ که مر بو ط به د و ره سنگ صیقل و فلز ا ست کشف گر د یده ا ست . د ر آ نو نز د یک مر وه آ ثا ر ا ستعما ل مس د یده شده که د ر آ ر یا نا یا ا فغا نستا ن قبل ا ز هجر ت آ ر یا یی ها مد نیتی و جو د دا شت . د ر نا د علی ، ز ر نج سیستا ن ، نا ل جا له وا ن و مند یگک و د یگر منا طق آ ثا ر مشکو ف گر د یده که تا ر یخ آ ن به 7000 ا لی 8000 سا ل می ر سد که ا ین تعلق می گیر د به ا نسا نهای که قبل ا ز آ ر یا یی ها د ر ا فغا نستا ن سکو نت دا شتند . د ر صحرا ی هزا ر سم که د ر شما ل ا فغا نستا ن و هند و کش مو قعیت دا ر د د ر مغا ره ها ی طبیعی آ ن آ ثا ر بو د و با ش ا نسا نهای ا و لیه به مشا هده ر سیده ا ست ، همچنا ن د ر شما ل آ ر یا نا آ نطر ف د ر یا ی آ مو ا سکلیت ا نسا نی کشف گر د یده که تا ر یخ آ ن به 100000 ا لی 150000 سا ل می ر سد ، شا ید ا ین ا سکلیت

به ا نسا نهای ا ند ر ننتا ل تعلق دا شته با شد ، مو ر خین و با ستا ن شنا سا ن عقیده دا ر ند که قبل ا ز آ مد ن آ ر یا یی ها د ر آ ر یا نا سیا ه پو ستا ن ز ند گی دا شتند که طر ف هند و غر ب آ ر یا نا فرا ر و د ر مد یا و پا ر س

به نژا د سا میها مخلو ط شده ا ند . د ر مو رد و طن ا صلی آ ر یا یی ها نظر یا تی مختلف و جو د دا رد بعضی ها آ ر یا نم وا هیگو را سا حل با لتیک بر خی کنا ره های د ر یا ی سیاه و عد ه ای سوا حل شر قی و شما ل خز ر می دا نند . بعضی دا نشمند ا ن عقیده دا ر ند که مسکن ا صلی آ ر یا یی ها پا میر و سر چشمه د ر یا ی آ مو ا کسو س می با شد . آ ر یا یی ها د ر آ غا ز هجر ت شا ن ا بتد ا به بخدی یا بلخ کو چید ن . گو بینو عقید دا ر د که آ ر یا یی ها4000 سا ل قبل ا ز میلا د به بخدی هجر ت نموده ا ند ، بعضی ها هجر ت آ نها را د ر بخدی 3000 قبل ا ز میلا د تخمین می نما یند . آ ر یا یی ها بعد ا ز مد ت طو یلی بنا بر ترا کم نفوس و تنگ بو د ن چرا گاه ها و یا عوا مل طبیعی ویا د را ثر جنگهای قبیلوی مجبو ربه هجر ت شده ا ند . آ ر یا یی ها ا زبخدی به طرف جنو ب ا فغا نستا ن ا ز راه هر یوا به ا را کو ز یا و بعد به سند هو هجر ت نمو د ند . مو ر خین تا ر یخ هجر ت آ ر یا یی ها را جا نب سند هو ( هند ) 1200 – 1500 سا ل قبل ا ز میلا د می دا نند شا خه د یگر ا ز آ ر یا یی ها جا نب نیسا و ا ز نیسا به هر یوا و ا ز آ نجا جا نب غر ب کشو ر به مد یا و پا ر س هجر ت کر ده ا ند که ا ین شا خه آ ر یا یی ها با نژا د سا می مخلو ط شده و تحت تا ثیر مد نیت غیر آ ر یا یی د ر آ مد ند . د ر ین جا نبا ید فرت مو ش کر د که د ر ز ما ن شا ها ن بخدی د ر پا ر س و ما د سلطنت ها و جو د ند ا شت ا گر شا ها ن نیزو جو د دا شت محلی و کو چک بو د ند ، ا سم ما د و پا ر س تنها د ر کتیبه های فا تحین سا می د یده می شو د . د ر ا و ستا ا ز ا ین نا مها یا دی نشده ا ست . ا ز ا ین بر می آ ید که ز ر د شت و مد نیت ا و ستا هی به خا ک آ ر یا نا و ا فغا نستا ن ا مر و ز تعلق دا ر د و ا د عا ها ی پا ر سی ها ( ا یرا نی ها ) کا ملأ عا ری ا ز حقیقت تا ر یخی ا ست . د ر ا و ستا ا ز شا نز ده قطعه ز مین د ر آ ر یا نا یا ذ گر د یده که ا ین شا مز ده قطعه ز مین د ر سا حه آ ر یا نا یا ا فغا نستا ن فعلی شا مل می با شد که د ر ا ین شا نز ده قطعه ز مین ما د و پا ر س شا مل نیست . ا یا لا ت شا هنشا هی بخدی آ ر یا نا قرا ر ذ یل می با شد :

1 – آ ر یا نم وا هیگو محل ا صلی و ا و لی آ ر یا یی ها .

2 – بخدی ( بلخ ) .

3 – سفید یا نا ( ثمر قند ) .

4 – مو ر و ( حو زه مر غا ب ) .

5 – نیسا یا ( میمنه ) .

6 – هر یوا یا آ ر یا نا ( حو زه هر یر و د و هرا ت ) .

7 – و یکره ته ( کو فن ، کا بل ) .

8 – ا و ر وا ( کو هستا نها ی جنو ب شر ق غز نه ) .

9 – حننتا ( گر گا ن ) .

10 – هرا و یتی ( حو زه ا ر غند ا ب ) .

11 – هیتو مینت ( حو زه هلمند ) .

12 – دا غا د ( علا قه دا غ بد خشا ن ) .

13 – کخره ( غز نی ) .

14 – وا ر و نا .

15 – هپتا ند و ( د ر یا ی سند و پنجا ب ) .

16 – را نگه ( ا را ضی متصل سر چشمه سیحو ن ) .

ا و ستا ا ز کو ها یکه د ر حد و د آ ر یا نا مو قعیت دا رد . ما نند کوه پا ر و پا هی ز و س ( هند و کش ) که معنی

آ ن کوه بز ر گ و پر وا ز عقا ب میبا شد کوه سپتی تا گو نا گیری ( سفید کوه ) کوه تیر ( تیرا ) پورا نا

( کوه پروا ن ) و غیره نیز یا د نمو ده ا ست .

حد ود آ ر یا نا :

غر بآ تا خلیج فا رس .

شر قآ تا ا قصای پنجا ب .

شما لآ تا جلگه سیحو ن .

و جنو بآ ا لی ر یگستا ن های بلو چستا ن تا بحر هند می ر سد .

ا سکند ر نیز ا ز شش و لا یت بز ر گ آ ر یا نا یا د می کند که عبا ر تند ا ز و لا یا ت :

1 – آ ر یا ( هرا ت )

2 – د ر ا نگیا نا ( سیستا ن )

3 – ما ر گیا نا ( مر غا ب )

4 – ا را کو ز یا ( ا ر غند ا ب کند ها ر )

5 – گد ر و ز یا ( بلو چستا ن )

6 – بخد ی ( بلخ ) .

ا مپرا طو ری آ ر یا نا د ر د و ره سلطا ن محمو د غز نو ی ا ز د ر یا چه ا و را ل تا بحر هند و ا ز عرا ق عجم تا

ر و د خا نه جمنا و گنگا ا متدا د دا شت . د ر ز ما ن ا حمد شا ه ا بدا لی نیز تا ا ین حد ود شا مل بو د .

گو بینو عقید ه دا ر د که د و لت ما د آ ر یا یی خا لص نبوده ، وی ما را ا بتدا آ ر یا یی و بعد سا می می دا نند ا و می گو ید ( ما دها و پا ر سی ها ا ز مد نیت کلدا ی ا ثو ر ها متا ثر بو ده خط میخی د ر زما ن هخا منشی ها ، لبا س و طر ز معیشیت آ نها حجا ری و طر ز سیستم خا نه سا زی ، شهر سا زی و آ را یش موی به ا ثو ر یها می ما ند .

همچنا ن آ ر یا یی ها د ر هند نیز با سیاه پو ستا ن آ میخته تحت تا ثیر مد نیت آ نها د ر آ مد ند و آ هسته آ هسته خصو صیا ت آ ر یا یی بود ن خود را ا ز د ست می د هند . مو ر خین عقیده دا ر ند که آ ر یا یی های ا صیل را با ید د ر ا فغا نستا ن جستجو کرد . مد نیت بخدی ما ا ز مد نیت پا رس و هند قدا مت دا رد ز یرا مد نیت و یدی و ا ستا ا ز بخدی مر کز بز ر گ آ ر یا نا سر چشمه گر فته ا ست ،

مد نیت و یدی طر ف هند و مد نیت ا ستا ی جا نب غرب راه پیموده ا ست . آ ر یا یی ها قبل ا ز مد نیت و یدی و ا و ستا ی کو چی و نیمه مد نی بو د ند و مذ هب شا ن پر ستش عنا صر طبیعی ما نند آ فتا ب پر ستی و غیره بود . آ ر یا یی ها خو د را نجیب ، د لا و ر ، جنگجو و مهما ن نوا ز می دا نستند و معنی آ ر یا یی آ ن ا ست که آ ر یا نا مسکن کسا نی ا ند که نجیب و شر یف ا ست . آ ر یا یی ها پیشه کشا و ر زی را شر یف می خوا ند ند ا ز ا ین ر ومفهو م شر یف و نجیب را بخود گر فت .

د و سن ما ر تین ا ز ر وی سر و دهای و یدی می نو یسد :

( که نا م آ ر یا به گو یند گا ن سر و د های و یدی گفته می شو د . ) ا گر ا ین نظررا قبو ل کنیم پس آ ر یا نا معنی کشو ر سر و د ها را می د هد .

د را و ستا نا م آ ر یا به ا یر یا تبد یل شده ا ست ، آ ر یا وا یر یا تغیرا ت لهجه وی بوده ا ما آ ر یا قدا مت دا رد و

د ر سر و دهای و یدی که قبل ا ز ا و ستا سر و ده شده د رآ ن نا م آ ر یا د یده می شود .

د ر کتا ب قد یم یو نا نی نیز آ ر یا گفته شده ا ست . ا ین کتا ب که د ر سا ل های ا خیر بد ست آ مده ا ست و د ر مو ز یم ملی کا بل و جو دا شت ، به د و ره کنیشکا تعلق دا رد نا م آ ر یا نا د ر آ ن نیز د یده می شو د .

د ر بخدی مهد گهوا ره آ ر یا یی ها بوده د ر آ ن د و مذ هب یا د و مد نیت ظهو ر نمو ده ا ست . یکی مذ هب یا مد نیت و یدی و د یگری مد نیت ا و ستا ا ز یک منبع یعنی بخدی یا با کتر یا نا ، بلهیکا منشه گر فته ا ست . جغرا فیه ا و ستا و جغرا فیه و یدا یکی ا ست ، با هجر ت آ ر یا یی ها جا نب جنو ب آ ر یا نا سر و دهای و یدی ا ز بخدی به سند هو ( هند ) ا نتقا ل دا ده می شود . با سر و دهای و یدی د و ره تا ر یخی ا فغا نستا ن آ غا ز می گر د د . سر و دها طو ر شفا هی سینه به سینه به نسلهای آ ینده نقل می گر د د و بعد د ر چها ر کتا ب د ر ج می گر د د .

سر و د های و یدی و ضع ز ند گی ما دی و مذ هبی آ ر یا یی ها را بیا ن می کند .

چها ر کتا ب و یدی عبا ر تند ا ز :

– ر یگ و یدی

– سا م و ید

– ا تها و و ید

– و یجو ر و ید .

یکی ا ز سلا له و د و لت مقتد رو متمد ن تا ر یخ کشو ر ما که ا ز حیث تمد ن و غنا ی فر هنگی- ا جتما عی و ا قتصا د ی آ نز ما ن یعنی ا ز سا ل 40 میلا د ی تا 220 میلا دی د ر شر ق و قا ر ه آ سیا ا ز پیشر فته تر ین و متمد ن تر ین د و لتها بشما ر میر فت . د و لت کو شا نی یا سلا له ا قو ا م یو چی ها میبا شد . ز ما نیکه کو شا نیها د ر کشو ر ما بنا ی د و لت مقتد ر شا نر ا گذ ا شتند ا صلا ا ز قا ر ه آ مر یکا د ر ر وی نقشه جها ن خبر ی د ر د ست نبو د . کو شا نیها که جز قبیله سیتی ها که ا صلا د ر کا شغر ستا ن سا کن بو د ند و با کشو ر چین همسا یگی د ا شتند – د ر حو ز ه ها ی سیحو ن و شما ل بحیر ه خز رو شما ل بحیر ه سیا ه ز ند گی د ا شتند .

کو شا نیها بعد ا ز عبو را ز ر و د جیحو ن با ختر ر ا ا شغا ل و بنا ی یک د و لت مقتد ر ر ا د ر سر زمین ما گذ ا شتند . آ نا ن با ز ند کی ما د ی و معنو ی و فرهنگ سا کنا ن کشو ر ما مخلو ط شد ه و ا یا لت ها ی کشو ر ما ر ا که بصو ر ت ملو ک ا لطو ا یفی ا د ا ر ه میشد – یکی نمو د ه ا سا س یک د و لت مقتد ر را گذ ا شتند . ا و لین پا د شا ه کو شا نیها ( کجولا کد فز س ) ا ست که ا ز هند و کش گذ شته و د و لت کا بلستا ن ر ا با نفو ذ پا ر تیها ا ز بین بر د .

کا بلستا ن و کا پیسا ر ا تا ر و د سند با ختر و سغد یا نه متصل سا خت . و د رغر ب تا ا یا لت پا ر تیا ( خر ا سا ن کنو نی ) پیش رفت و آنرا تابع دولت مرکزی خویش گر د ا نید . بدین ترتیب بعد از دولت یونانی باختری دولت سرتا سری افغانستان بار دیگر تشکیل گردید .

بعد از" کدفزس " یما کدفزس دوم پسرش هندوستان شمالی را تسخیر نمود و بعد از آن برای قرار داد روابط سیاسی اقتصادی نما یندگانی را بدربار "تراجان" امپراتوری رومی اعزام نمود . زیرا رومی ها سواحل آسیای مدیترانه یعنی انسجام راه تجارتی ابریشم را گرفته بودند. چون رومی ها مردمان پولدار و تجملی و مشتاق پارچه عای ابریشمین چین و عطریات و ادویه هندوستان بودند. میتوانستند در مبادله این اشیا که راه ترانزیستی آن در دست افغانستان بود طلای بسیاری را در بازار های افغانستان سرا زیر نمایند . لذا یما کد فزس دوم خواست که بواسطه تسخیر کاشغرستان سررشته راه ابریشم را از انحصار دولت چین بیرون بکشد و همه امتیازات را از آن خود بسازد که متاسفانه باوجود جنگهای خونین با چین نتوانست به چنین مامول خویش موفق گردد. مقتدر ترین پادشاه کوشانی افغانستان کانیشکا است که بین سالهای 160 – 120 م در افغانستان سلطنت کرده است. و این شخص پایتخت را از شمال هندوکش بجنوب آن منتقل و شهر بگرام را پایتخت تابستانی و شهر پشاور را پایتخت زمستانی خود قرار داد وی در شمال غرب دولت اشکانی را مغلوب کرده و در شمال شرق ترکستان چینی " کاشغر، یار کند وختن"رافتح و شهزادگانی چینی را گروگان گرفت . حدود قلمرو او بین دریای گنگاه و جیحون الی ایران میرسید . و آخرین شاه کوشانی "اسودوا" است.22 – 182 در هند از بین میرود. دولت کوشانی از این لحاظ در تاریخ باستان کشور ما دارای اهمیت و ارزش است موقف افغانستان را در بین جوامع متمدن متبارز میسازد . زیرا در این وقت کشور دارای تاسیسات اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی بود. و تجارت و داد و ستد و عبور و مرود کاروان های ابریشم و عطریات و ادویه هندوستان از راه ابریشم در کشور ما در جریان بود . وجود کاریزها و تونل ها برای آبیاری ، صنعت ، داشتن لباسها بشکل امروز و تعدد دین و مذهب همه ثبوت انکار ناپزیر از مدنیت و ثقافت در کشور ما است.

مروري برزنده گي زردشت

یکی ا زشخصیتها ی معر و ف تا ر یخ کشو ر ما ز ر د شت و یا ز ر د شترا حکیم فر ز ا نه و مذ هبی بلخ با ستا ن است که د ر شر ق و غر ب جها ن قد یم معر و ف بو د . بسکه شخصیت بر ا ز ند ه د ا شت. ا ز ر و ز گا را ن با ستان میا ن ا قو ا م مختلف ا یر ا نیها – هند یها یو نا نیها – و ر و میها مشهو ر بو د که بر ا ی وی د ا ستا نها و ا فسا نه ها ی گو نا گو ن ر ا نسبت مید هند بز ر گتر ین کا ر نا مه ز ر د شت د ر تحو لا ت فکر ی – ا جتما عی – ا د بی و لسا نی قبا یل آ ر یا یی ها د ر د و ر ه یا عصر ( و ید ی ) و ( ا و ستا یی ) ا صلا حا ت ا جتما عی و مذ هبی و ی و بو جو د آ و ر د ن کتا ب ( ا و ستا ) و ی میبا شد که محققا ن و مو ر خا ن بر ا ی ر و شن سا ختن قد ا مت تا ر یخ کهن و با ستا نی کشو ر ما ا ز آ ن ا ستفا د ه مینما یند .

بلخ و کا پیسا وکند ها ر ا ا ز ز ما نه ها ی با ستا ن د ا را ی د ا نشمند ا ن و شعر ا بو ده ا ند که د ر آ نو قت آ نا نر ا ( ر یشی ) یا د مینمو د ند که و ظا یف ا یشا نر ا علا و ه ا ز شعرگو یی و سر و د خو ا نی ر هبر ی و ر هنما ی و ا صلا ح حا ل و ا حو ا ل مر د ما ن نیز بو د ه ا ست . مسلما ز ر د شت هم آ خر ین ا ین ( ر یشی ) ها بو د ه که د ر بلخ د ر عصر گشتا سپه ا زشا ها ن د و د ما ن ا سپه ها ی بلخی مقا ر ن یکهز ا ر قبل ا ز میلا د میز یسته ا ند .

بعد ا ز آ نکه ز ر د شت د ر د ر با ر گشتا سپه به پا د شا ه بلخ معر و ف شدبا ا ین خا نو ا د ه د ر حا لیکه پد ر ا ن و ا جد ا د ز ر د شت هم ا ز ا شر ا ف و سر د ا را ن محلی بو د و د ا را ی گله ها ی ز یا د ی گو سفند – شتر و ا سپ بو د ند بنا ی خو یشی ر ا میگز ا ر د و ا ز ا یشا ن ز ن میگر د .

زر د شت د ر تما م متو ن و د ر( گا تا ) قد یمتر ین مجمو عه سخنا ن ا و بصفت ( سفید تما ن) یعنی ( سفید نژ ا د ) و ( سفید د ا من ) که به ا صطلا ح آ نر ا پا کد ا من و پا رسا میتو ا ن ترجمه کر د خو ا ند ه شد ه که ا ین ا مر صبغه و ا صا لت آ ر یا یی بو د ن و حیثیت خا نو ا د گی آ نر ا د ر جا معه آ نر و ز ی نشا ن مید هد . ا ر ز شمند ی و بر ا ز ند گی ز ر د شت د ر بو جو د آ و ر د ن کتا ب مشهو ر ش ( ا و ستا ) میبا شد . ز یر ا بر ا ی با ر ا و ل د ر تا ر یخ نهضتها ی فکر ی تا ر یخ کهن و با ستا نی کشو ر ما ز ر د شت ا و لین شخصیت ا ست که آ هین یکتا پرستی و یا ( مز د یسنا) ر ا د ر بلخ بمیا ن آ و ر د . با و جو د یکه مر د م به ا ر با ب ا لا نو ا ع و خد ا یا ن متعد د ا یما ن د ا شتند . کنا ب ( ا و ستا ) یگا نه ما خذ معتبر ر و ز گا ر ا ن قد یم تا ر یخ کهن کشو ر ما ا ست که بعد ا ز آ ن مجمو عه کتا ب ( و ید ی ) ر ا د و مین کتا ب آ ر یا ییها میتو ا ن خو ا ند که آ ن حا و ی پنج حصه یا قسمت میبا شد که عبا ر تند ا ز :

یسنا

و یسپر د

و ند ید ا د

یشت

– خو ر د ه ا و ستا .

بر خی قسمتها ی ا ین کتا ب ( ا و ستا ) منظو م و متبا قی آ ن منثو ر ا ست . ا ین کتا ب حا و ی گفتا ر – کر د ار – ا ند ا ز ه معلو ما ت فز یکی و جغر ا فیا ی – ا فکا ر فلسفی – ا خلا قی و ا د بی میبا شد . بد ینسا ن کتا ب ا و ستا ی ز ر د شت بر ا ی محققا ن و مو ر خین د ر جهت ر و شن سا ختن مد نیت و تمد ن قد یم کشو ر ما قا بل قد ر و ا ر ز شمند و ما یه ا فتخا ر ا ست .ا ند یشه و و سعت نظر ز ر د شت بحیث یک حکیم و د ا نشمند ا ز اند م تا ا یند م د ر جو ا مع ا نسا نی طر فد ا ر ا ن بیشما ر ی د ا ر د و ا سا س فکر ی آ نر ا سه گفتا ر ذ یل تشکیل مید هد :

گفتا ر نیک

کر د ا ر نیک

پند ا ر نیک

ا ین سه نکته بنیا د ی ا سا س فکر ی و یر ا تشکیل مید ا د. بحق که ا ین د ستو ر ا لعمل ا خلا قی وا جتما عی و ا نسا نی و ی د ر هر حا ل و هر ز ما ن بحا ل ا نسا نها صد ق میکند و ا زهمین سبب ا ست که وی د ر تا ر یخ نهضتها ی فکر ی قد یم د ا ر ا ی جا یگا ه خا صی میبا شد .

در حالیکه برخی ممالک دیگر در آنزمان بحالت توحش و نیمه متمدن حیات بسر می بردند و از ممالک متمدن امروزی چون انگلستان و آمریکا وجود نداشت که این امر خود ثبوتی بر پیشینه تمدن و قدامات آن در سرزمین ما بوده است .

افتخاراآفرينان سرزمين خراسان قبلي وافغانستان کنوني

ا بو مسلم خرا سا نی !

نام کود کی وی( بهزا دا ن ) که بعدا بنا م ا بومسلم عبدا لر حمن مشهور شد ، نا م پدرش ( بندا د هرمزد ) بود که قبلا ازدین اسلا م کیش زردشتی دا شت وبعدا زقبول دین اسلا م نام خویشرا عثما ن و تخلصشرا مسلم گذا شت . ابومسلم درسا ل ( 100 ق ) درمروی خرا سا ن تو لد یا فت علوم متدا وله عصررا درزاد گا هش تکمیل نموده ودا رای زبا ن و فصیح درا شعا رعربی د سترسی کا مل دا شت و حا فظ قرآ ن شریف نیزبود .

ا بو مسلم مرد آ زا د یخواه ، عیا ر ، جوا نمرد، جها ن پهلوا ن ، شمشیرز ن ، تبرد ست ، دا نشمند ، بادرا یت و با کفا یت بود. ا بومسلم برا ی برآ ورده شد ن مقا صد ملی خود چو ن به ا هل و بیت حضر ت رسول ا لله ( ص ) ا حترا م بی نها یت دا شت ، بد ین ا سا س ا بتد ا برا ی بقد ر ت رسا نید ن خا نوا ده کا کا ی گرا می رسو ل خدا ( ج ) عبا س ( رض ) بر خلا ف ا مو یها مبا رزه ر ا آ غا ز کر د .

درین و قت ا وضا ع و ا حوا ل خرا سا ن ز مین ا ز ا ثر مظا لم خلفا ی ا مو ی برا ی قیا م ا ز لحا ظ آ ما ده بو د و مرد م خرا سا ن د ر نسبت پر دا خت با ج و خر ا ج به تنگ آ مده بود .

بهمین منوا ل ا بو مسلم خر ا سا نی با در ایت و آ گا هی کا مل ا زا و ضا ع با بزرگا ن عبا سیها چو ن ا ما م ا برا هیم ملا قا ت ونقشه خویشر ا با وی د رمیا ن گذ ا شت .

هد ف ا بو مسلم ا زاین سا زش با عبا سیا ن بر ضد ا مویا ن ا ین بود که سا ز ما ن نیر و مند ا مویا نرا بد ستیا ر ی وکمک خود عرب ا ز بین بردا شته در ا خیر کا ر با یکطرف دا خل مبا رزه شده مرد م خو یشرا نجا ت بد هد .

ا بومسلم د ر خرا سا ن ز مین د ر اثرا عتبا ر و حیثیت وجوا نمرد ی که دا شت شر و ع به فعا لیت برا ی برا ندا ز ی خلا فت ا مویا ن نمود و د ردا خل خلا فت با ویخا لد بن بر مک که شخصی عا قل ، دا نشمند ، مد بر و سیا ستمدا ربود برا ی تضعیف ا مویا ن د ست به کا ر شد .

ا بومسلم با همکا ری ا ین خرا سا نیش و سا یر عیا را ن بعد ا ز جنگها ی ز یا د ا مو یا ن را سقو ط دا ده د ر سا ل ( 132 ق ) ا بوا لعبا س عبدا لله سفا ح بن محمد بن علی بن – عبدا لله بن عبا س را برمسند خلا فت رسا نید . بد ین تر تیب خلا فت اعر ا ب ا موی بزو ر شمشیر و جا نبا ز ی ا بومسلم خرا سا نی سقوطو حا کمیت عبا سیا ن ا سا س گذا سته شد . بعدا زا ن ا بومسلم به خرا سا ن با ز گشت وبحیث جهان پهلوان مستقل د ر دا خل خرا سا ن د ربسط و توسعه قلمرو خویش وآ هسته آ هسته برا ی حصول ا ستقلا ل کشور خود کو شید .

عبا سیا ن ودرباریا ن آ ن ا زاین نیت ا بومسلم ونیز شجا عت و دلا وری ونفوذ آ ن د ر مردمش آ گا هی دا شتند وهمیشه ا زین مرد مبا ر ز د ر هرا س بو د ند و چو ن با جنگ نمی نوا نستند بنا برا ن برا ی ا ز بین برد ن این مرد دلا و رد ست به نیرنگ زد ند . خلیفه عبا سی منصورسفا ح به بها نه ححج وامور خلا فت ا بومسلم را بد ر با رخوا سته بعدا ز صحبت ا بند ا شمشیر ش را ا ز وی میگیرند وطبق نقشه قبلی ا ش نا جوا نمزدا نه چا رنفر را که عقب پر ده پنها ن کرده بود ا مربه قتل این جوا نمرد خرا سا نی مید هد که آ ن چا رنفربا شمشیرها ی ز هرآ لوده حمله نمو ده ا بومسلم را گرد ن میزنند .

ا ین حا د ثه بتا ر یخ ( 137 ق ) ا تفا ق ا فتا د که ا بو مسلم صرف ( 37 سا ل ) عمردا شت. با ا ین چا ل و نیرنگ و نا جوا نمردا نه سلا له عبا سیا ن جوا نمرد خرا سا نی را به قتل رسا نده ا ورا ق تا ر یخ ر ا با خون ابومسلم ر نگین نمود ه و نا م خو یشر ا با ا ین عمل نا مردا نه ثبت ا و را ق سیا ه تا ر یخ کر د ند .

ا بومسلم خرا سا نی عیا ر پیشه ، مرد م دوست ، نیکوکا ر، دلا و ر وحا کمی بود که به قصرش د ر با ن و حا جب ندا شت ، لبا س ، خورا ک وطرز زند گی ا ش ساده بو د . سه زن دا شت و ا زا ین زنها د و د ختردا شت . د رفشیرا که ا بومسلم خرا سا نی بر ا فرا شت نخستین د ر فش آ زا د یخوا هی د ر سر ز مین ما علیه تسلط ا عرا ب بویژه عبا سیا ن بود که با فدا کا ری و نثا ر خون عیا را ن و جوا نمردا ن خرا سا نی کشور ها ی ما ورا ا لنهر به آ زادی وا ستقلا ل سیا سی نا یل گرد ید ند . د ر مو رد ا نتقا ل جسد بی سر ا بومسلم خرا سا نی با ید گفت که :

ا بومسلم یا را ن وهمکا را ن مجرب وبا وفا ی دا شته ا ست . شا ید آ نا ن جسد ا و ر ا د ر هرکجاکه پیدا کر ده به خرا سا ن نقل دا ده و د رلو گر ده ا ی سر سبز و شا دا بی ا ست که د ر آ نجا مزا ر ا بومسلم قرا ر دا رد . ا ین مزا ر ( با عچه ) د و در بند دا رد ا ز د ر بند ا ول که بگزرید د ر بند د و م مز ا ری کلا ن و عریضی ا زگل خا م بچشم میخورد ، بطر ف سرا ین مزا ر سنگی ا ست که د ر با لا ی ا ین سنگ نقشها ی خیلی زیبا وبه خط عربی نوشته شده ( سبحنا ن ر بکه ر بلعزت عما یصفون ) تحریریا فته— د روسط قبر سنگ مرمرو منقش شده که د رو سط آ ن آ یا ت قرآ نی وبطرف د یگرآ ن شعرذ یل تحریریا فته :

چهل سا ل ا بومسلم پهلوا ن

تبرکوفت برفرق مروا نیا ن

زعهد ثمرقند تا مصرو ر ی

برا ندا خت تخم خوا رج ز پی

بطرف روی د یگر ش بخط ز یبا ی عر بی کلمه شریفه طیبیه و آ یا ت مبارکه سور ه فتح و د رود شریف مرقوم ا ست

یعقوب لیث صفا ر ی

( من ا ین پا د شا هی وگنج ر ا ا ز سر عیا ر ی و شیر مرد ی بد ست آ و رده ا م نه ا زمیرا ث پد ر یا فته ا م . < ازسخنا ن یعقوب لیث > )

تا ر یخ آ هینه تما م نما ی ا ز مبا رزا ت ، کا رنا مه ها وقهرما نا ن و مردا ن تا ریخ بوده و ا نسا ن خود سا ز ند ه تا ریخ جا معه ا نسا نی خویش ا ست . یکی د یگرا ز آ زا د گا ن و طن عزیزما وموسس ا ولین د و لت صفا ر ی کشورما د ر سا ل ( 290 – 245 ق ) یعقو ب لیث صفا ری ا ست . وی د ریک خا نوا ده فقیر مسگرزا ده شد و د ر شهر ز رنج د ر طفو لیت شا گرد رویگرشد . د رآ نجا ازابتدای جوانی با عیاران و جوانمردان وطندوستان که برضد ظلم وستم زمامداران عیاش عباسیان میر زمیدند آشنا و داخل حلقه آنان گردید. وی بزودی در حلقه عیاران آنجا نظربشهامت و شجاعت و کفایت و کاردانی بدرجه سرهنگی رسید تا اینکه در سال 269 هه ق ولایات کشوربوی بیعت کرده وی را بعیث رهبر خویش برگزیدند. این امر در بار بغداد را بوحشت و تشویش انداخت . ابتدا خواستند وی را باحیله و نیرنگ و وعده وعیده بخود نزدیک و همدست بسازد تا وی از عزم رهایی مردمش از یوغ استثمار شان منصرف شود. اما از آنجاهیکه یعقوب شخص مصمم و دارای عزم راسخ در جهت نجات و رهایی مردم ازبهره کشی و مظالم زمامداران عباسیان بود هیچ یک از این حیله آنها بروی کارگر واقع نشده و از اوامر و اطاعات آنان سرباز زده آماده رزم و پیکاربا ایشان گردیدند.

در سال ( 262 هه ق ) بین سپاه یعقو ب در محلی بنا م ( د یر ا لعا قو ل ) < د یر عا صول > و سپاه بغداد بسر کرده گی خود خلیفه جنگ شدیدی در گرفت . درین جنگ یعقوب و لشکریا نش چنان مردانه و با شجاعت جنگیدند که مایه حیرت خلیفه و سپاه اش گردیده و نزدیک به شکست بودند که خلیفه از حیله و نیرنگ کارگرفته و در اثر آن یعقوب با سپاهش شکست خورده عقب نشینی نمود. یعقوب آزاد مرد و با غیرت این شکست را مایه شرمساری خود دانسته و در صدد تلافی آن بر آمد . این مرد جنگجو در عمر شکست نخورد ه بود . این امر تار و پود و جوش را در آتش غیرت می سوختاند. بنا بر آن با تلاش زیاد سپاه خویش را دوباره تنظیم و به آرایش آن پرداخته دوباره آماده جنگ با خلیفه گردید. خلیفه که از دلاوری و شجاعت آن آگاهی عام و تام داشت و از آن در بیم و هراس بسر میبرد باز در صدد حیله و نیرنگ بود.

از قضا شکست دیر عا قول هم بر رویه این مرد حساس و با غیرت تاثیر سو نموده و در ینوقت نازک وی را در بستر بیماری انداخت. خلیفه درینوقت باریک موقح را غنیمت شمرده قاصد شخصی خویش را برای جلوگیری از جنگ نزد او فرستاده . یعقوب باوجود مریضی قاصد را بحضور خود پذیرفته قاصد هنگام حضور دید که از دربار و حاجب درکی نیست ; سردار لشکر خراسان شخص بی تکلف و ساده در روی گلیم نشسته و با سپر جنگی خویش تکیه زده . در پهلویش شمشیر و دورتر از آن سفره ای با نان خشک و قدری پیاز و کوزه سفالین پر از آب قرار دارد. قاصد پیام خلیفه را بوی بیان داشت . یعقوب رو به او نمود گفت: < به خلیفه بگو، اگر از این مرض زنده ماندم هما نا میان من و تو جز این شمشیر کسی دیگر فیصله نخواهد کرد. من در کودکی و جوانی با نان و پیاز زندگی کرده ام. از دستمزد حلال خویش به سختی گذاره کرده ام; اگر در جنگ با تو باز شکست بخورم و باز به نان و پیاز خود رو آورده به آن خواهم سا خت و به بازمانده گان خویش درس خواهم داد که آنان بعد از من هم چنین کنند.>

فرستاده خلیفه از صلابت و غیرت و احساسات مردمی یعقوب متعجب شده و هیجان آلوده برگشت پیامش را بخلیفه رسانید . اما دریغا که یعقوب لیث سر از بستر بیماری برنداشت و بعد از 16 روز مریضی در سال (260 هه ق ) به جاویدانگاه پیوست و بدین سان خلیفه عباسی از خطر بزرگی که از وجود این راد مرد شجاع احساس میکرد نجات یافت . اما راهیان و پیروان بعدی آن راه آنرا تعقیب نمودند . یعقوب لیث صفاری یکی از رجال نامدار تاریخ کشور ما است وی شخص ساده، بی تکلف و باوقار و مد برو بیدار وطندوست بود در انتخاب مردان رای صواب داشت سپاه را خوب و نیک می آراست ، خزانه اش از مال پر بود اما اسراف نمیکرد. فقیرانه می زیست غالبآ در بالای پاره نمدی می نست سپرش را در عقب خود نهاده به آن تکیه می نمود حاجب و دربان قصر نداشت اگر میخواست بخوابد پارچه ای را بالای سر می انداحت و از سپرش بحیث تکیه استفاده میکرد ، غذ ا یش عادی و ساده و غذ ا ی مردم فقیر بود. اکثرآ به نان و پیاز بسنده میکرد. او سخت دوستدار فرهنگ واد ب کشور بود. چنانکه روزی که بر دشمنانش پیروزی یافته بود. شاعرانی او را بزبان عربی ستوده و اشعار شانرا بزبان عربی بحضورش خواندند که یعقوب آنرا نه پسندیده گفت:

< چیزیکه من اندر نیابم چرا باید گفت. باید بزبان خودم سخن گفت .>

زبان وی دری بود که آنرا سخت گرامی میداشت. وی را میتوان از حامیان بزرگ فرهنگ و ادب دری دانست که در دوره او و تا قرن های بعد از وی جانشینانش بر سیرت و کردار او رفتند و فرهنگ و ادب دری را پاس داشتند و در دوره <صفاریان > فرهنگ و ادب بمدارج تکاملی اش رسید . که نام نامی یعقوب لیث صفار ی همیشه در تاریخ کشور مان چون اختر فروزان میدرخشد.

سلطا ن غزنه ( افتخارخراسان)

محمو د پسر بز رگ سبکتکین د ر شب د هم محر م 361 هه مطا بق نو مبر 961 م پا به عر صه و جودگذ ا شت و ما د ر ش د ختر یکی ا ز نجیبای ز ا بلستا ن بو د . سلطا ن محمو د ز یر نظرپد رنا مور و ما در با عطو فت پر و ر ش یا فت- تر بیه ما در د ر ا حسا سا ت ملی و وطنی ا و تا ثیر گذ ا شت . سلطا ن د ر ا و ا یل جو ا نی علوم متد ا و ل آ نوقت ر ا بخو بی فر ا گر فته د ر علو م مذ هبی نیزمعلو ما ت ر ا تا سطح که قر آ ن شر یف ر ا حفظ نمو د. د ر ا د بیا ت هم مها ر ت بسز ا ی د ا شت – ا ز ا ول جو ا نی د و ستد ا ر شعر و شا عر ی بو د ه د ر سیا ست و مملکت د ا ر ی سبکتگین شخصا ا ستا د ا و بو د. پدر ش تعلیما ت سیا سی و نظر یا ت خو یش ر ا د ر ر سا له نگا شته به محمو د د ر س مید ا د – علا وه بر آ ن د ر فنو ن ا د ا ر ی تحت نظر پد ربه کما ل ر سید ه و عملا متصد ی ا مو ر گر د ید و د ر جنگها و مجا د لا ت حصه گر فت . سلطا ن محمو د د ر ا مو ر نظا می نبو غ خا ر ق ا لعا د ه د ا شت – جنگها و فتو حا ت ا و به همه ر و شن ا ست . سلطا ن د ر جو ا نی کفا لت پد ر ر ا د ر امو ر د و لت د ا ر ی ا نجا م مید ا د و همین کا ر د ا نیش بو د که پد ر ش حکو مت ز مین د ا و ر ر ا بر ا یش سپر د .

د ر شمشیر و نیز ه با ز ی و تیر ا ند ا ز ی بی ما نند ر و زگا ر خو یش گر د ید . د ر جنگ با ا مر ا ی غو ر ی سهم گر فت و د ر جنگ با جیپا ل با و جو د که پا نز د ه سا له بو ده رول مهمی بازی کرد. 384 هه(994 م) محمود در محاربه فایق ودر سیمجور با پدر خود شرکت ورزیده ثابت نمود که قوماندانان و جنرال لایقی است. دولت سامانی و سبکتگین او را به سیف الدوله ملقب گردانده ،فرماندهی ایالت و سپهسالاری قشون خراسان را باو دادند . محمود قبل از سلطنت برای عزل عبدالله بت محمد وزیحه سامانی که همدست ایلک خان ترکی محسوب میگردید و در برهم زدن مناسبات بخارا و غزنه می کوشید به همراهی بیست هزار عسکر تا بخارا رفت و چندین بار در حفظ نیشاپور و خراسان غربی بمبارزات پرداخته خطرات دشمنان آریانا را دفع نمود.پس از وفات سبکتگین محمود بسن بیست و هفت به سلطنت رسید . محمود در ماه ربیع الاول 388 هه مطابق ماه مارچ 998 م بر تخت غزنه جلوس نمود و لقب سلطان را اختیار کرد . سلطان محمود در اوایل سلطنت سیاست پدر را نسبت به امرای سامانی تعقیب نموده ر وا بط د و ستا نه با بخا ر ا قا یم کر دو پس ا زسقوط آ ن د و لت آ ر یا نا ر ا ا ز خطر ا یلک خا نیها حفظ کر د.

د ر سا ل 999میلا دی ا یا لت غر جستا ن و د ر سا ل 1002 م ا یا لت سیستا ن ر ا به سلطنت خو یش ضمیمه گر د ا نید . سلطا ن محمو د ر سما مر کز یت آ ر یا نا ر ا د ر غز نه ا علا ن نمو دو از خلیفه عبا سی و حکو مت بغد ا د تقا ضا کر د که ا و ر ا بحیث شا هنشاه آ ر یا نا بشنا سد . ا لقا در با لله خلیفه عبا سی به محمو د خلعت فر ستا د ه بعد ها لقب یمین ا لد و له را به وی عطا کر د .

محمو د تصمیم گر فت که بر ا ی تسخیر هند و ستا ن یو ر ش ببر د که بر د و هفده با رلشکر کشید و هر با ر به تسخیر ا ر ا ضی و حصو ل غنا یم مو فق شد. وی تما م پنجا ب وقسمتهای شما لی و غر بی ر ا تصرف نمو ده و سلطه ا فغا نستا ن را ما نند عصر یو نا ن با ختری – کو شا نی و هفتا لی د ر هند و ستا ن ا حیا کر د .

در سا ل 1001میلا دی محمو د جیپا ل ر ا شکست د ا د ه شهز پشا و ررا که یکی ا زمر ا کز مهم و شر قی آ ر یا نا محسو ب میگرد یدتسخیرو جیپا ل ر ا محبو س کر د ه و وی بو سیله پر د ا ختن با ج ر ها ی یا فت و لی خو د ر ا از ر و ی تعصب و غیر ت به آ تش سو ختا ند . محمو د د ر ین سا لها ملتا ن را فتح کرد. ا یلک خا ن کاشغر ی با قو ا ی تر ک با ا ستفا د ه ا زمصر و فیتها ی محمو د د ر هند بر ا ی بر ا ند ا ز ی ا ر یا نا و سلطه تر کها به بلخ لشکر کشید – د رمقا بل سلطا ن محمو دبا قو ا ی بز ر گ ا فغا نی بر عسا کروی حمله نمو ده د ر سا ل ( 1107م) شهر ز یبا ی بلخ ا ین گهو ا ر ه آ ر یا نا ی کهن ر ا ا ز د ست تر کها بیر و ن ا و ر د و قو ا ی تر کها ر ا بیر و ن کشید ا ین فتح به ا یلک خا ن ثا بت کر د که تسخیر آ ر یانا ما نند ما و را ا لنهر سهل نیست و د یگر د ست به چنین ا شتبا ه نز د . د ر سا ل ( 1007م) یکعد ه را جا ها ی هند و ستا ن به قیا د ت ( آ نند پا ل ) فر ز ند جیپا ل متحد گر د ید تا پشا و ر ر ا ا ز چنگا ل غز نو ی ها نجا ت بد هند – لشکر کشی ر ا آ غا ز نمو د و د ر مقا بل سپا ه محمو د بعد ا ز نبر د ها ی سنگین د شمن ر ا شکست بز ر گی د ا د ه قلعه کا نگر ا ر ا نیز بد ست آ و ر د ند و یکبا رد یگر محمو د شکست نا پذ یر ی خو یش را ثا بت گر د ا نید .

محمو د د ر سا ل ( 1013م) کا بل و قصد ا رر ا ا شغا ل کر د . در سا ل ( 1018م) خو ا ر زم ر ا نیز قبضه نمو د ه و د ر همین سا ل شهر متر ه ر ا به تصر ف خو یش د ر ا و رد .

سلطا ن محمو د ا ز ا همیت مذ هبی سو منا ت که مهمتر ین مر کز هند ویز م بو د ا طلا ع د ا شت وی بر ای فتح آ ن د ر سا ل ( 1024م ) از راه ملتا ن ر هسپا ر آ نجا شد و بعد ا ز ا ند ک مد ت به تسخیر ا ن موفق شده و در بها ر سا ل ( 1026 م) د و با ره به غز نه مو ا صلت نمو د و ا ین آ خر ین لشکر کشی محمو د به آ نجا بو د .

سلطا ن بز رگ سر ا نجا م د ر سا ل ( 1031 م ) و فا ت نمو د و ثا بت کر د که یکی ا ز بز ر گتر ین پا د شا ه عا لم و مقتد ر تر ین پا د شا ه ا فغا نستا ن ا ست . محمو د ا مپر ا طو ر ی بز ر گ آ ر یا نار ا تشکیل د ا د ه و مو قعیت ا ین کشو ر را در جها ن با لا بر د . نه تنها در د و را ن ا و افغا نستا ن ازنقطه نظرسیا سی – حر بی و اقتصا دی پیشر فته و متمد ن بو د بلکه ز ما ن آ ر یا یی ها به علو م بسیا ر ی د ست یا فته بو د . د ردربا روی علما – د ا نشمند ا ن و شعرا ی ز یا دی وجود د ا شت .

عد ا لت و قضا و ت در دستگاه ا د ا ری ا ور نیز حا کم بو د . با و جو د عظمت و و قا رشخصی

سلطا ن – همه ا فر ا د مملکت میتو ا نست با کما ل جر هت و با د ر شترین کلما ت د ر حضو ر ش ا عتر ا ض نما ید . محمو د غز نو ی بز ر گتر ین و شجا ع تر ین ز ما مد ار ا فغا نستا ن محسو ب می شود . ( پژوهشهاي قبلي نويسنده وبسايت آريايي واصالت)

بلخ درنشيب وفرازتاريخ

بلخ رامغولان را ویران کردند و مردمش را قتل عام نمودند. در دوره تیموریان تا اندازه شکوه گذشته را باز یافت ولی پس از بنای شهرمزارشریف در بیست کیلومتری آن بلخ رو به انحطاط گذاشت. در منابع تاریخی به خاطر موقعیت فرهنگی و تمدن بلخ از آن به نامهای مختلف مانند بلخ گزین، بلخ الحسنا، ام البلاد، ام القرا، بلخ بامی، قبه الاسلام ، دارا الفقاهه، داراالاجتهاد و … یاد شده است. بلخ همواره کانون علم و فرهنگ بوده، و فضلای بزرگ را در دامان خویش پرورانیده است. از شمار مشاهیره و فرهیخته گان آن می تواند از مولانا جلال الدین محمد بلخی ، رابعه بلخی، ابن سینای بلخی ، امیر خسرو بلخی(مشهور به دهلوی) ، ابولموید بلخی، حکیم خسرو بلخی، عنصری بلخی، ابو شکور بلخی، شهید بلخی، دقیقی بلخی، مولانا خال محمد خسته، واصف باختری، علامه سید اسماعیل بلخی، محمد عمر فرزاد، محمد حنیف حنیف بلخی، عبدالصمد جاهد و …. نام برد.

شکل گیری مزارشریف به حیث یک شهر در سال 855 خورشیدی آغاز گردید. در آن سال که سلطان حسین میرزا پادشاه تیموری هرات به استقبال از کشف آرامگاه حضرت علی کرم الله وجهه خلیفه چهارم اسلام با وزیر دانشمندان خود امیر علی شیر نوایی و یک عده از علما و فضلا مهندسین و معماران وارد این منطقه شد اساس یک شهر پیرامون روضه شریف گذاشته شد.

قبل بر آن موقعیت فعلی مزارشریف دهکده کوچکی بود که به علت نبود آب و امکانات زراعتی، زندگی در آن میسر نبود. سلطان حسین روی این ضرورت از دریای بلخ یک نهر آب کشید و آن را به نام نهر شاهی مسمی و جاری ساخت. با گذشت هر سال آبادی و اعمار منازل و امور باغداری وغیره در اطراف شهر وسعت پیدا کرد.

شهر مزارشریف در آن زمان دارای شش دروازه بود که به نام های دروازه شادیان، تاشقرغان، سیاه گرد، یخدان، قوادیان، چغدک یاد می شد. تا سال 1336 تقریباً شکل شهر به همان ساختار قبلی با کمی تحول و انکشاف باقی مانده بود و در همین سال به منظور انکشاف شهر و احداث امکانات عصری تقریباً هشتاد در صد آبادی های شهر تخریب و نقشه موجوده که در آن روضه شریف به حیث مرکز و در آطراف آن پارک ها و خیابان های وسیع در نظر گرفته شده بود، احداث گردیده و جاده ها به هر جانب شهر امتداد یافت. در تخریبات آن سال یک تعداد آبده های تاریخی و آثار گذشته هم تخریب و از بین رفت.

ماستر پلان موجوده ی شهر مزارشریف تا کنون نیز روی همان نقشه سال 1336 طرح شده و ساحه آبادانی و تکاثف نفوس بیشتر در قسمت های شرق و جنوب شهر در نظر گرفته شده است. شهر مزارشریف به 10 ناحیه مسکونی تقسیم شده. بازار ها و مارکیت ها تجارتی بیشتر در جاده های اطراف روضه ی شریف موقعیت دارند.

در ولایت بلخ اماکن تاریخی و مقدس فراوانی وجود دارد که همهء آن بازتابگر قدامت تاریخی و فرهنگی این خطه می باشد، اینک به گونهء مختصر می پردازیم به معرفی برخی از این اماکن:

آرامگاه حضرت علی کرم الله وجهه: تنها مسجد باقی مانده از دوره ی تمیوری با مشخصات کاملی معماری آن دروه با سردر گنبد دندانه دار به سبک بناهای ریگستان و شاه زنده سمرقند در افغانستان می باشد. این مسجد به یاد بود خواجه ابو نثر محمد ابن محمد ابن محمود الحافظی البخارانی در سال 856 ه ق توسط حاکم بلخ میر فرید ارغوان ساخته شده است.

در سال 995 ه ق توسط نواده ی خواجه به نام عبدالهادی ترمیم شده و سپس در سال 1080 ه ق مجدداً ترمیم گردیده است. در قرن 11 هجری مسجد در محیط مدرسه ی که سبحان قلی خان حاکم بلخ ساخت، قرار گرفت که سردر آن در سمت شرقی چار باع فعلی موجود است. سالها بعد در اثر زلزله ی نیمی از گنبد فرو ریخته بود که در سال 1352 ه ش توسط کمک مالی دولت هند مجدداً احیا گردید.

مسجد نوگنبد : طبق نظر گروهی از باستانشناسان این مسجد قبلاً معبد بودایی بوده که در دوره ی اسلامی با اندک تعدیل به مسجد تبدیل گردید، اما نظر اغلب بر این است، مسجد نه گنبد حج پیاده بنایی است که از قرن 8 ام که مانند مساجد اولیه طرح ساده ی اسلامی با ستون های چوبی و پوشش گلی مسطح داشت و در 9 ام در دوران حکومت سامانی احتمالاً این مسجد توسط حاکمی ثروتمند احیا گردیده که با حفظ دیوار های اصلی مسجدی نو در داخل محیط قبلی ساخته شد، تذئینات و طح آن برگرفته از معماری گریک، بودایی و سامانی است که گچبری های آن یاد آور شکو معابد بودایی در بلخ را در خود دارد. اکنون این بنا قدیمی ترین مسجد اسلامی در افغانستان است. این بنا هنوز در قسمت مطالعه و تحقیق است که نمونه آن د رحاقری تحقیقی استاد شهریار عدل می توان دید. در کنار مسجد مقبرهء عالم بزرگ دورهء غزنوی نصیرالدین ابولقاسم یونس ابن طاهر ابن محمد ابن یونس النصیری نویسندهء کتاب الهجه قرار دارد که در سال 411 ه ق وفات کرد.