آیا جایز است بگوئیم فلان شخص شهید است؟
تتبع ونگارش :
الحاج امین الدین « سعـیـدی »
مدیر مرکز مطالعات ستراتــیــژیکی افغان
ومسؤل مرکزفرهنگی د حق لاره- جرمنی
"اللهم اغفـر لحينا وميتنا وشاهدنا وغایـبنا وصغيرنا وكبيرنا وذكرنا وأنثانا اللهم من احييته منا فاحيه على اسلام ومن توفيته منا فتوفه على الايمان"
برماست تا بزرگان خویش را مطابق به قواعد وقوانین شرعیت غرای محمدی احترام گذاشته ، بزرگداشت نموده وبه روح شان دعای مغفرت بفرستیم واز پروردگار با عظمت تنما ء نموده که از گناهان شان عفو وجای شان در بهشت باشد.
در حدیث پیامبرصلی الله علیه وسلم آمده است که : « به مردگان ناسزا نگوئید زیرا که آنان به نتیجه ای اعمال شان رسیده اند » ( صحیح بخاری حدیث 1393 )
لذا خاصهء ووجیبه ما مسلمانان است که مرده ومتوفی خویش را به القاب نیک یاد نمایم وبرایش از درگاه ایزد متعال طلب مغفرت وبخشش شده وخداوند آنان راغریق رحمت خویش سازند .
درمورد اینکه در شرع اسلامی به چه کسی خطاب شهید و اطلاق شهید میگردد و گفته میشود و به کی نه؟
موضوع است قابل بحث ومورد اختلاف علماء ومفسرین اسلام . برای توضیح این حکم وتعریف بهتر وبیشتر از مفهوم مقدس شهید باید به منابع شرع اسلامی مراجعه ودرمورد مطابق فهم اسلامی ،حل مطلب نمایم:
در حدیثی صحیح از پیامبر صلی الله علیه وسلم در مورد اینکه به چه کس میتواند خطاب شهید نمود، آمده است :
«الشَّهَادَةُ سَبْعٌ سِوَی الْقَتْلِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ : الْمَطْعُونُ شَهِیدٌ ، وَالْغَرِقُ شَهِیدٌ ، وَصَاحِبُ ذَاتِ الْجَنْبِ شَهِیدٌ ، وَالْمَبْطُونُ شَهِیدٌ ، وَصَاحِبُ الْحَرِیقِ شَهِیدٌ ، وَالَّذِی یَمُوتُ تَحْتَ الْهَدْمِ شَهِیدٌ ، وَالْمَرْأَةُ تَمُوتُ بِجُمْعٍ شَهِیدٌ». أبوداود (۳۱۱۱۱) و نسائی (۱۸۴۶) و صححه الألبانی فی صحیح أبی داود .
( درروایت فوق به غیر از مجاهدی که در راه الله کشته میشود، شهداء را بر هفت دسته وکتکوری تقسمبندی فرموده اند :
از جمله کسی که به مرض طاعون می‌میرد، کسی که در آب غرق میشود، کسی که به سینه پهلو می‌میرد، کسی که به درد شکم می‌میرد، کسی که به خاطر سوختن می‌میرد و کسی که در زیر خرابی خانه ومنزل و ویرانی می‌میرد و زنی که در هنگام وضع حمل نوزادش می‌میرد).
و فرمودند: «مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ أَهْلِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دِینِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دَمِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ». ابوداود، ترمذی، احمد و نسائی و سند حدیث صحیح است. « هر کس در راه دفاع از مال، ناموس و دین خود کشته شود، شهید است.» و این از فضل خداوند متعال است که علاوه بر مجاهد در راه خدا، این هفت کس را نیز بعنوان شهید حساب کرده است.
البته برخی از علماء ، بنابر فهم که از حدیث میگیرند ، تعدادی از امراض را نیز داخل کتکوری لست شهدای هفتگانه نموده و استدلال میاورند شخصیکه به اثر مریضی سرطان بمیرد ، نیز در جمله شهدا محسوب میگردد. این عده از علماء استدال خویش رابه این حدیث مستند می سازند :«مَنْ مَاتَ مَرِیضًا مَاتَ شَهِیدًا وَوُقِیَ فِتْنَةَ الْقَبْرِ وَغُدِیَ وَرِیحَ عَلَیْهِ بِرِزْقِهِ مِنْ الْجَنَّةِ» ابن ماجه (۱۶۱۵). (هرکس بر اثر مریضی بمیرد شهید است، و از فتنه قبر در امان خواهد ماند ) .
در مقابل تعداد دیگری از علماء به استدلال فوق مخالفت نموده واساسآ این حدیث را ا ضعیف ، ومجعول میدانند . از جمله :
امام ابن جوزی و علامه شیخ البانی این حدیث را جعلی و ساختگی می دانند؛ ( مراجعه شود به : السلسلة الضعیفة ) (۴۶۶۱).
اما بعضی دیگر از اهل علم با توجه به حدیث صحیح فوق که شهداء را هفت دسته معرفی کرده، میفرمایند که : «وَالْمَبْطُونُ شَهِیدٌ : کسی است که به درد شکم می‌میرد» گفتند: اگر سرطان مربوط به داخل شکم باشد، او در حکم شهید است.
ومی افزایند هدف از : « مبطون: درد شکم » میباشد ، بنآ درد شکم عام است و شامل هر کسی که بخاطر دردی از ناحیه شکم بمیرد، در کتکوری شهدا شامل میگردند ، و درد شکم خاص به یک درد معین (مثلا اسهال) نیست.
امام نووی رحمه الله در « شرح صحیح مسلم » میفرماید : « مبطون یعنی صاحب درد شکم، که همان اسهال است. اما قاضی عیاض استدلال میاورد که : مبطون کسی است که دچار استفراغ و نفخ شکم است، و می افزاید کسیکه به مرض شکم دردی ، ویا شخصیکه به آثر درد شکم بمیرد ویا هر دردی دیگری که در ناحیه شکم باشد ، در جمله شهید محسوب میگردد »
بنابر همین قول است که تعدادی از علما ء مریضی سرطان را که در ناحیه شکم باشند ، شهید می شمارند ، وآنرا در معنای « مبطون » محسوب میدارند .
در سوالی که از یکی علماء شهیر جهان اسلام بنام « شیخ علامه عبد المحسن عباد » در مورد اینکه ، کسیکه به آثر مرض سرطان در ناحیه شکم بمیرد داخل شهدا میگردد ،یا خیر در جواب بصورت واضح میفرماید ؟
« نه خیر، زیرا سرطان همیشه در ناحیه شکم رخ نمی دهد، بلکه مریضی سرطان گاهی در غیر شکم هم روی می دهد». ( برای تفصیل مزید : مراجعه شود به شرح سنن أبی داود (نوار ۲۳۰).
پس آنعده ازمریضان که به آثر سرطان حنجره می میرند، آنان داخل در معنای « مبطون » نیست و جزو شهید محسوب نمی شود.
یــــادداشــــت:
قابل یاد اوری است : آنعده از کسانیکه بر اثر استعمال حرام مانند مخدرات و مشروبات و دخانیات به سرطان (داخل شکم) مبتلا میگردند ومی میمیرند ، حکم بر شهید بودن وی داده نمی شود، زیرا وی بر اثر مواد حرام مرده است، مگر آنکه توبه کرده و استعمال آن مخدرات و مشروبات را ترک گفته باشد ولی بعدها بر اثر ضایعات آن دچار سرطان گردد.
یادداشت حکمی:
بنابر استدلال فوق حکم شرع همین است : آنعده از کسیکه بر اثر مریضی سرطان بمیرد ، آنرا نمیتوانیم شهید گفت، مگر آنکه محل سرطان در داخل شکم باشد، و البته نص صریحی در این باره نیز وارد نشده، اما بعضی از علماء اجتهاد کردند که سرطان داخل شکم می تواند داخل در معنای « مبطون : شکم درد » شود، و امید است که الله متعال چنین کسانی را شهید حساب کند.
در ضمن اگر بالفرض کسی بر اثر مریضی بمیرد و شهید نامیده شود، حکم شهید فی سبیل الله و مقام وی را ندارد، پس به این افراد هم غسل داده می شوند و هم بر آنها نماز خوانده می شود (بر خلاف شهید در میدان جهاد) و فقط در برخی احکام اخروی با شهیدان در میدان جهاد تشابه دارند.
برخی از علماء به استناد لفظ «وَالّذِیْ یَمُوْتُ تَحْتَ الْهَدمِ شَهِیْدٌ». کسانیکه به اثر حادثه ترافیکی میمیرند آنان را نیز در جمله شهدا محسوب مینمایند .
و این حکم چه برای کسی که در داخل موتر تصادف می کند و چه کسی که توسط موتر زده شود یکسان است .
حتی برخی ازعلماء اشخاصیکه توسط شارطی برق می میمرند ، نیز در جمله شهدا بحساب می اورند .
البته علماء در مورد اینکه آیا تمامی افراد یکه در فوق ، بعنوان شهید اطلاق می شوند، نیز از احکام اخروی شبیه شهید در راه خدا برخوردارند یا خیر، چنین قیاسی را صحیح نمی دانند بلکه گفته اند آنعده از افرادیکه بغیر از شهادت در میدان جهاد می میرند و حکم شهید را دارند در دنیا هم غسل داده می شوند و هم بر آنها نماز خوانده می شود (بر خلاف شهید در جهاد) و فقط در برخی احکام اخروی با شهیدان در میدان جهاد تشابه دارند.
علامه ابن باز رحمه الله می گوید: «.. افضل شهدا؛ شهدای فی سبیل الله هستند، یعنی همان کسانی که در راه خداوند با کفار می جنگند، و آنها افضل شهداء هستند، که نیازی به غسل آنها نیست و بر آنها نماز خوانده نمی شود، زیرا آنها زندگانی هستند که نزد خداوند رزق می گیرند، و اما دیگر شهدا غیر از شهدای فی سبیل الله مانند کسی که بر اثر درد شکم و یا طاعون بمیرد و کسی که زیر آورار بمیرد و کسی که غرق می شود، این دسته (بر خلاف شهدای فی سبیل الله) میباشند ، هم غسل داده می شوند و هم بر آنها نماز خوانده می شود، و کسی که بر اثر حوادث ترافیکی می میرند نیز به این گروه ملحق می شود، زیرا او شبیه کسی است که در زیر آوار می میرد و امید است که بعنوان شهادت محسوب شوند، باید برای آنان غسل داده شوند و بر آنها نماز جنازه خوانده شود، همانند کسی که بر اثر درد شکم و غرق شدن می میرد».( برای مزید معلومات مراجعه شود به فتاوی نور علی الدرب) (3/1426).
آیا جایز است بگوئیم : فلانی شهید است؟
پروردگار با عظمت ما در ( آیه ۳۶ سوره الاسراء ) میفرماید :
« وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولـئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً » ( و از چيزى كه بدان علم ندارى (در مرحله اعتقاد و گفتار و عمل) پيروى مكن، زيرا گوش و چشم و قلب ، هر يك مورد سؤال قرار خواهند گرفت (از انسان درباره كارهاى آنها و از آنها درباره كارهاى خودشان مىپرسند) واقعآ چه زیبا فرموده است که انسان در مورد چیزیکه از آن علم واگاهی ندارد ، نباید از آن پیروی کند بلکه غرض احتیاط از گفتن در مورد چیزیکه علم ندارند خود را نگاه دارند .چرا که : زبان ،قلب ، گوش ، دست ، بینی ، وقلم در روز اخرات جواب گوی اعمال وگردار خویش میباشند .
عالم ومفتی شهیر جهان اسلام علامه شیخ ابن عثیمین طی فتوای میفرماید :
«جایز نیست که بصورت عینی بگوئیم فلانی شهید است، زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند : «وَالَّذِی نَفْسِی بِیدِهِ لَا یکْلَمُ أَحَدٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَنْ یکْلَمُ فِی سَبِیلِهِ إِلَّا جَاءَ یوْمَ الْقِیامَةِ وَاللَّوْنُ لَوْنُ الدَّمِ وَالرِّیحُ رِیحُ الْمِسْکِ»، (سوگند به آن ذاتی که جانم در دست اوست هیچ کس در راه الله زخمی نمی‌شود مگر آن که در روز قیامت با همان زخم می‌آید در حالی که رنگ، رنگ خون است و بو، بوی مشک، و الله تعالی بهتر میدانند چه کسی در راه او زخمی میشود). بخاری (۲۸۰۳).
(در این حدیث، پیامبر صلی الله علیه وسلم) علم آنرا به الله متعال نسبت داده است، و اگر اینگونه است پس جایز نیست که برای شخصی شهادت و گواهی دهیم به اینکه او شهید است؛ زیرا اگر ما گواهی دهیم که او شهید است در واقع گواهی دادیم به اینکه او به بهشت می رود، حال آنکه از جمله اصول اهل سنت و جماعت آنست که به جنتی بودن احدی گواهی نمی دهیم مگر آنکسی را که رسول خدا صلی الله علیه وسلم به جنتی بودنش شهادت داده باشد.
و بر این مبنا می گوئیم : امید است که فلانی جزو شهداء باشد، و همین (جمله در حق وی) کافیست، زیرا اگر واقعا نزد الله متعال شهید باشد پس واقعا شهید است چه ما به او شهید بگوئیم یا نگوئیم، و اگر هم نزد خدا شهید نباشد پس جزو شهداء محسوب نمی شود هرچند که ما وی را شهید بنامیم».
( برای معلومات مزید مراجعه شود : به مجموع فتاوی ورسائل فضیلة الشیخ محمد بن صالح العثیمین" (25/387).
مــاخــذ :
کتاب (مختصر الأسئلة والأجوبة على العقيدة الواسطية) ،ضبط شرحي الهراس وابن عثيمين للعقيدة الواسطية بالسؤال والجواب،تهيه و تنظيم: مضحي بن عبيد معثم شمري سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت.
والله اعلم بالصواب. پایان