بحث در مورد سؤالات جنسی کودکان
محقق : بتول سیدحیدری دانش آموخته ی روانشناسی
بحث اين مقاله درمورد سؤالات جنسي كودكان است . سؤالاتي كه زمينه ي مسائل جنسي دارند ودرشرح وبررسي آن ها براي كودكان منع اخلاقي يا فرهنگي وجود دارد وخانواده ومربيان در رابطه با منع اخلاقي وشرم وحياي خود بحثي ازآن ها به ميان نمي آورند ويا وارد شدن درآن را امري ممنوع مي د انند.
تكيه برسؤالات كودكان از والدين است از آن بابت كه كودكان به علت رشد وفهم ودرك خاص خود سعي دارند براي سؤالات خود ازكانال هاي ديگري اطلاع بدست بياورند. مهم كودكان خردسال ترست كه درفضاي محدودتري زندگي مي كنند ووالدين خود را دنياي خويش به حساب مي آورند.
ما درفصلي ازاين بخش از پرسش هاي كودكان بحث به ميان آورده و كلياتي را دراين رابطه مطرح خواهيم كرد. سپس ضمن بيان سنين پرسش ها ازعلل وانگيزه هاي پرسش كودكان مباحثي را مطرح خواهيم كرد.
فصل ديگر اين بخش مربوط به نوع پرسش هاي كودكان است. آنها سؤالات بسياري دارند كه به نوع سؤالات نيز خواهيم پرداخت .
دربخش ديگر پاسخ هاي اصولي درمقابل سؤالات كودكان مطرح خواهيم كرد. ضمن برشمردن مشكلات والدين ومربيان درپاسخ دادن به پرسش ها از شرايط پاسخ دهنده ونوع پاسخ كه بايد داده شود بحث كرده و پرهيزهايي را كه دراين جنبه بايد مورد نظر داشته باشند يادآوري خواهيم كرد.
رفتار وميل جنسي
همه ي ما يكسري تمايلات جنسي داريم . ويژگي هاي جنسي ما شامل اين موارد است : بدن وچگونگي فعاليت آن ، زيست شناسي جنسي ، هويت ژنتيكي ، احساسات در مورد زن يا مرد بودن، گرايش هاي جنسي
( طبيعي وناسالم و انحرافي آن همجنس باز ويا دوجنسي ) ، معيارهايي مربوط به زندگي ، عشق ، رفتارهاي جنسي ، كيفيت احساسي درباره تمام اين مسائل وچگونگي تجربه دنياي اطراف .
درك رفتارها وتمايلات جنسي به بچه ها كمك مي كنند با احساسات وفشارهاي مربوط به سن شان كناربيايند .علاوه بر احساس مسؤوليت يا فتن درعين حال مي تواند بچه ها را ازمورد تعرض واقع شدن دورنگه دارد وازتبديل آن ها به يك كودك آزار جلوگيري كند . كودكان درمورد جنسيت وكاركرد جنسي خود ازهمان ابتداي تولد نكاتي را مي آموزند.
خانه مي تواند مهم ترين مكان براي آموزش دراين مورد باشد. ما مي توانيم به آن ها كمك كنيم ازهمان ابتدا نسبت به جنسيت ورفتارهاي جنسي خود احساس خوبي داشته باشند وبه اندازه ي كافي به ما اعتماد پيدا كنند تا بعدها نيز سوالاتشان را درباره جنسيت ازما بپرسند. (مجله روان شناسي . سال سوم . ص 5 )
كودكان درزندگي روزمره ي خود امكانات بسياري براي مشاهده ي رفتار الگويابي جنسيتي دارند . والدين تنها سرمشق كودكان نيستند. ولي به دليل وابستگي شديد كودك به آنان نقش والدين اهميت پيدا مي كند . كودكان مخصوصا رفتارها يي را ازوا لديني تقليد مي كنند كه گرم وبا قدرت با شند به طورمثال پر نفوذ وقاطع باشند وزندگي كودك را تحت كنترل داشته باشند.
والدين در رفتار الگويابي جنسيتي كودكان مؤثرند . براي مثال كودكان مادران شاغل درمقايسه با مادراني كه مدام درخانه اند درمورد نقش هاي جنسيتي كمتر سنتي فكر مي كنند. دختران مادران شاغل نيز درمقايسه با دختران مادران غير شاغل آرزوهاي حرفه اي وتحصيلي بالاتري دارند. (هوستون ، 1983 )
كودكان از طريق مشاهد ه ي ساير بزرگسالان ، همسالان ، معلمان ورسانه هاي گروهي مي آموزند كه اجتماع ازآنان چه انتظاراتي دارد. (كالورت و هوستون 1987 )
ما دردنيايي با تمايلات سالم وناسالم جنسي زياد زندگي مي كنيم. درشبكه هاي اينترنتي ، رسانه ها وفيلم ها پيام هايي درباره مسائل جنسي وجود دارد. و كودكان تمام اين مطالب را مي شنوند ويا مي بينند اما با وجود اين بچه ها هنوز اطلاعات مفيد و علمي دراين مورد ندارند. بسياري از كودكان سردرگم شده وممكن است پيش ازكسب آمادگي لازم ، به زور وارد يك رابطه ناسالم جنسي جنسي شوند . همچنين بيشتر اوقات سوء استفاده هاي جنسي وبارداري هاي ناخواسته برزندگي شان سايه مي افكند. ما مي خواهيم فرزندانمان زندگي سالم و ارزشمندي داشته باشند وهمه مي دانيم كه آموزش جنسي علمي وسا لم بسيار مهم است.
(جان نولز. مترجم : پريسا كاكايي ص 4 )
ضرورت پرسش كودكـان
زماني كه فرزندان در مرحله رشد قرار مي گيرند سعي مي كنند نسبت به همه چيز خود را كنجكاو نشان دهند ودائما پرسش هاي زيادي از خود مطرح مي كنند . (اينترنت .)
پرسش كودكان،ازامور بسيار طبيعي دوران رشدشان مي باشد. كودك مي خواهد بپرسد تا بداند. كودكان به هرميزان كه رشد هوشي بيشتري داشته باشند وبه هراندازه اي كه ميدان را براي خود بازتر ببينندسؤالاتشان بيشتر خواهد بود. امروزه علم روان شناسي ثابت نموده است كه كودك به محض تولد شروع به دريافت پيام هاي جنسي مي كند. درحالي كه دين مبين اسلام هزار و پانصد سال پيش مرتب به والدين هشدار داده اند كه درهنگام داشتن رابطه ي جنسي هيچ كودك ويا نوزادي درآن اتاق وجود نداشته باشند . حتي درجايي پيامبراعظم (ص) تاكيده نموده است كه در صورت حضور نوزاد خوابيده صورت ا و را نيز بپوشانيد.
كودكان درسنين سه يا چهارسال دائما ازوالدين خود وديگران در رابطه با مباحث ومسائل گوناگون وحتي موضوعاتي بسيار پيش پا افتاده سوال مي كنند . هر مساله اي كه برايشان جذاب ويا حس كنجكاوي شان را بيشتر تحريك كند دوست دارند فورا در مورد آن ازيك بزگتري سوالي بپرسند وجوابي دريافت كنند.
اگر كودكي دركنارتان مي باشد ودرچنين شرايط سني قراردارد وهيچ وقت هم از شما درمورد مسايل اطرافش سوال نمي كند ويا كنجكاوي نشان نمي دهند ، دليل برخوب بودن ويا با تربيت بودن كودك نمي باشد . درصورت روبرو شدن با چنين موردي احتمال دارد كودك دچار نارسايي هوشي است ويا زمينه ومساعد وارد شدن به دنياي اتيسم ها را دارد ويا اين كه كودك باهوش وتودارست وشرايط را براي طرح اين پرسش ها مساعد نمي بيند. چون برخي ازوالدين كه به وفور نيز وجود دارند شرايط زندگي را به گونه اي ساخته اند كه درآن كودك اجازه ي پرسش را ندارد ويا زمينه را براي ابراز كنجكاويش مساعد نمي بيند.
البته ذكر نكته ي بسيارمهمي را كه دكترعلي قائمي دركتاب خانواده ومسائل جنسي كودكان اشاره كردند را ضروري مي بينيم ، همه گاه پرسش كودكان درمورد مسائل جنسي نشانه ي هوش بسيار بالايشان نيست. گاهي كودك صحنه اي ويا شرايطي را ديده است ويا بدون اطلاع والدين دركنار كودكان بزرگتر خود فيلمي را مشاهده نموده ويا مطالبي را شنيده است كه براساس آن به طرح سؤال پرداخته است . كه والدين با آرامش وبا درايت وبا جلب اعتماد كودك نسبت به خود مي تواند قضيه را پي گيري كند وبدون ايجاد ناامني دراحساس كودك قضيه را دنبال و بررسي نمايد واز پيشامد هاي دوباره جلوگيري كنند.
….والدين غالبا در پاسخ به پرسش هاي جنسي فرزندان خودمشكل دارند وكودك بي گناه را به دليل اين پرسش ها تنبيه مي كنند . درحالي كه والدين بايد بدانند كه معناي رفتار كودك با فرد بزرگسال متفاوت است وتنبيه كودك مي تواند مسبب ترس واضطرابي ماندگار درمورد مسايل جنسي در مورد وي شود. بهترست والدين به جاي تنبيه كردن به كودك خود تفهيم كنند كه اين گونه رفتارهاي او ازنظر اجتماع پذيرفته شده نيست .
( بچه ها وتربيت جنسي . مجله ي خانواده ي سبز شماره 159 . سال 85 . ص22)
والدين نبايد محيطي را درخانواده ايجاد نمايند كه كودك جرات مطرح نمودن سؤالات را نداشته باشد. كودك بايد اين احساس امنيت وآرامش را داشته باشد كه هرگاه به پرسشي ويا مشكلي برخورد به هيچ كس جز والدينش مراجعه ننمايد.
كودك كه براي اولين بار با چنين كنجكاوي روبرو مي شود بدون ترس و شرم براي دريافت پاسخ مناسب به والدين مراجعه مي كند اما اگر پدر يا مادر براي پاسخ به پرسشش براي كودك فضاي ترس و رعب را بيافريند. كودك علاوه بر سكوت ظاهري اش ميل شديدي درخود احساس مي كند تا پاسخ پرسشش را به هر نحوي شده است پيدا نمايد. حتي احتمال دارد به كودكان هم سن وسال خود روي كند و از آنها دراين مورد پرسش نمايد.
موضع شما در برابر پرسش كودك بايد به گونه اي باشد كه كودكان هم آن را امري ساده تلقي كنند وهم امري غيرطبيعي نشمارند وهم پاسخ ها به گونه اي باشند كه طفل ناگزير نشود آن را ازديگران بپرسد . برخي از كودكان همان طور كه اشاره شد در اين زمينه ها هيچ پرسشي را مطرح نمي كنند و خانواده ها گمان مي كنند آن ها يا بسيار ساده ويا بسيار پاك ازاين مسائلند اما غافل ازاين مساله هستند كه همين عدم پرسش ممكن است از كم جراتي كودك بعلت زمينه سازي نامناسب خانواده باشد ويا همانگونه كه اشاره شد كودك شخصيت گوشه گير و تودراي دارد.
والدين عزيز خودشان بايد مستحضرباشند كه مادردنياي انفجاراطلاعات زندگي مي كنيم و كودكاني كه امروزه دركنارمان مشاهده مي كنيم بسيارباهوش و كنجكاو مي باشند وبا كودكان نسلهاي قبل ازهر لحاظ بسيار متفاوت مي باشند.(كتر باهر)
الگويابي جنسيتي
هويت جنسي :
كودكان بين سنين 18 ماهگي تا سه سالگي درباره ي هويت جنسي ، شناختي دست كم ناقص كسب مي كنند. آنان مي آموزندكه خود وديگران را به عنوان زن يامرد طبقه بندي كنند. با وجود اين درك اين كودك از جنسيت در دوران پيش ازمدرسه محدود است. هنگامي كه پسربچه اي گفت: (( بزرگ كه شد مي خواهد مامان شود.)) پدرومادرش را حيرتزده كرد. يا كودك ديگري وقتي ديد كه مادرش براي جشني لباس مردانه پوشيده تعجب كرد. كودكان به اين دليل دچار چنين اشتباهاتي مي شوند كه درك ناقصي از جنسيت زيست شناختي دارند. آن ها فاقد آن چيزي اند كه نظريه پردازان شناختي آن را ثبات جنسيت مي دا نند.
ثبات جنسيت :
عبارت است ازدرك كودك ازاين كه جنسيت تغييرنمي كند. كودكان ثبات جنسيت را درسه مرحله يادمي گيرند.
اول ؛ كودكان هويت جنسيتي را كسب مي كنند. سپس مي آموزند ( حدود چهارسالگي ) جنسيت با گذشت زمان تغييرنمي كند. درپنج يا شش سالگی اغلب كودكان مي فهمند كه جنسيت علي رغم تغيير درقيافه ي ظاهري ، لباس يا فعاليت ها تغيير نمي كند. كودكان قبل ازاين سن ممكن است بگويند كه پسري لباس دخترانه مي پوشد وبا عروسك بازي مي كند دختراست . چنين اشتباهاتي ممكن است تا حدودي به نحوه ي سؤال كردن ربط داشته باشد. اگر ازكودكان سؤال شود ؛ پسري كه لباس دخترانه پوشيده ، دختراست يا تظاهرمي كند كه دختراست ؟ غالبا درست پاسخ مي دهند. البته كودكاني كه نمي دانند آلت تناسلي عامل اصلي اين تعيين كننده ي زن يامرد بودن است ممكن است كاملا سردرگم شوند. كودكاني كه ازتفاوت بين آلت تناسلي زن ومرد آگاهند ، مي فهمند كه با تغيير لباس وآرايش مو جنسيت تغيير نمي كند .( بم .1998)
كودكان غالبا فعاليت ها ونقش هايي را ترجيح مي دهند كه براي جنس خودشان پذيرفته شده است . البته هميشه چنين نيست . آن قدر كه پسرها مجذوب فعاليت ها ي پسرانه مي شوند ، دخترها مجذوب فعاليت ها ي دخترانه نمي شوند . درحقيقت بسياري ازدختران خردسال از بازي هاي پسرانه لذت مي برند به خصوص در دوران دبستان. ازآن جا كه دربيشتر جوامع نقش مردانه موقعيتي بهترازنقش زنانه دارد پسران ودختران غالبا مجذوب چيزهايي مي شوند كه مردانه تلقي مي شود. (( ماگوت 1974))
فصل دهم. هويت ورشد فردي 443
علت تفاوت هاي فردي در الگويابي جنسيتي اين است كه مفهوم جنسيت احتمالا براي بعضي از كودكان مهمترازسايرين است .(( بم .1981 ))
هرچند كه همه ي اعضاي يك جامعه ازانتظاراتي كه ازمردان وزنان مي رود ، كاملا آگاهند. براي بعضي ازمردم مساله جنسيت مقوله ي بخصوصي پراهميتي است . اين افراد جهان را براساس جنسيت تعبير وتفسير مي كنند. بعضي ديگر مردم وموقعيت ها را براساس مقوله ي متفاوت تعبير وتفسير مي كنند.
كودكاني كه جنسيت برايشان اهميت خاصي دارد ، شديدا علايق ورفتاري مطابق با جنسيت خود خواهند داشت . آنان بازي ها وفعاليت هايي را انتخاب مي كنند كه ازلحاظ اجتماعي براي جنسيت شان مناسب شناخته شده است وبخصوص علاقمند ند كه باهم سالان وهم جنس خود بازي كنند. ( سربين واسپرافكين 1986)
سنين سؤالات جنسي
سؤالات جنسي كودكان اغلب از حدود سنين سه ا لي چهار سالگي شروع مي شود. زماني كه فرزندان درمرحله ي رشد قرار مي گيرند سعي مي كنند نسبت به همه چيز كنجكاوي نشان دهند ودائما پرسش هاي زيادي از خود يا ديگران مطرح مي كنند.( بچه ها و سوالات جنسي .ترجمه ي فرشته آل علي )
درسه سالگي بچه ها آماده اند كه بدانند زن ومردها اندام هاي جنسي متفاوت دارند. دراين مورد همان طور صحبت كنيد كه درمورد آرنج ، بيني وانگشتان دست يا پا حرف مي زنيد. بچه هاي نوپا درمورد بدن والدين وساير بچه ها كنجكاو هستند. ممكن است براي اين كه اندام جنسي همديگر را ببينند ، دكتر بازي كنند . اين يك راه طبيعي براي آن ها ست كه بتوانند تفاوت ها را بفهمند ودرمورد جنسيت شان ياد بگيرند . ما مي توانيم انتخاب كنيم كه اجازه ي يادگيري را بدهيم يا نه ، اما تنبيه كردن كودكان به خاطر رفتارهاي طبيعي شان كمكي نخواهد كرد.
همچنين درسه ساله ها اين حس كنجكاوي ايجاد مي شود كه بچه ها ازكجا مي آيند . درچنين زماني لازم نيست آميزش جنسي را برايشان توضيح دهيد . جواب بايد ساده باشد. مي توانيد بگوييد ((بچه ها دريك جاي مخصوصي در شكم مادر رشد مي كنند. ))
ممكن است كودكان چهارساله خيلي شيفته ي والدين خود شوند ، حتي والديني كه در زندگي شان حضورندارند . شايد حتي نسبت به يكي از آن ها احساس حسادت كنند. مي توانند شيفته پدرومادر يا مراقبان ازهردوجنس بشوند. هيچ كدام از اين دلبستگي ها بدين معني نيست كه كودك همجنس باز يا نا سالم است
بايد به كودكان مان اجازه دهيم نسبت به هرنوع دلبستگي اي كه دارند آسوده خاطرباشند . نبايد به خاطر داشتن دوست پسر يا دوست دختر خردسالشان ، سربه سرشان گذاشت. (( روان شناسي به زبان ساده براي همه . ص 6 ))
اصولا بچه ها هنگامي كه يكي ازوالدين وبخصوص مادر را سرگرم تفريح مثل گلدوزي ويا كاري غيراز كارهاي منزل ببينند ويا هنگامي كه مادروكودك روز بسيار خوبي را دركنارهم مي گذرانند كودك از فرصت استفاده كرده واين سوالات را مي پرسد.
(( …مامان مرا از كجا آورده اي ؟ وقتي كه خيلي كوچيك بودم جام كجا بود؟ مامان عروسي يعني چه ؟ چرا شكم تو (خاله يا …) گنده شده مگه توي دلش چي هست ؟ اين ني ني كجا بود؟ و…….))
حتي گاهي بعضي ازكودكان سوالات ريزتر وحساس تري نسبت به اين ها مي پرسند. وا لدين حتي اگرآن ها رابد بدانند اما بايد متوجه باشند كه با صفا وصميميت وكاملا آگاهانه وبادرايت ودر حد درك وشعور كودك جوابي بدهند نه اين كه با سيلي وتودهني زدن ويا ناسزا گفتن وهوار كشيدن كودك را منع كنند از پرسيدن به خاطر چيزي كه خودمان احساس مي كنيم اشتباه است هرگزنبايد كودك را توبيخ نمود ، حال در هر زمينه اي كه باشد. والدين با نشان دادن عكس العمل شديد دربرا بر اين كنجكاوي كودك ، به كودك خود تفهيم مي كند كه يك راز ورمزي دركارست. واين را مطمئن باشند كه براساس يافتن چنين حساسيتي كودك براي سردرآوردن از پاسخ پرسشش كنجكاوي بيشتري اما دركمال خفا انجام خواهد داد. وچه بسا همين مساله باعث شود كه منابع پاسخ ها را از افراد ويا هم سن وسالان بزگترش ويا … به دست بياورد وزمينه ي انحراف ولغزش هاي جديد ي را براي خود بازكند .
بچه هاي چهارساله گاهي ممكن است بخواهند به رختخواب والدين خود پناه ببرند ويا حتي برايشان جالب باشد كه آن هارا كاملا برهنه ويا بدون لباس چندا ني ببينند.
پنج تا هفت سال : دراين سن ، كودكان كمتر نسبت به پدرومادرشان احساس دلبستگي مي كنند ودرآستانه ي درك ويژگي هاي زنانگي يا مردانگي خود هستند وممكن است درباره جنسيت خود بسيار تعصب نشان دهند، به همين دليل دربين آن ها بيان تنفراز بچه هاي همجنس خود بسيار شايع است. با زهم بهتراست كه دراين مورد سربه سرشان نگذاريم. شايد كودكان در دروان دبستان براي پرسيدن سؤال هايشان خجالت بكشند ، اما اين بدين معني نيست كه سؤالي كه سؤالي ندارند. بيشترآنها درباره ي مسائلي مانند ايدز، تجاوز وكودك آزاري چيزهايي شنيده اند، بنابراين با آن ها صحبت كنيد.
گاهي كودكاني يافت مي شوند كه بيش ازديگر هم سن وسالان خود به مسائل جنسي علاقه نشان مي دهند وسؤالات جنسي ومباحث مربوط به آن را بيشتر مطرح مي كنند. مثلا برخي ازشش ساله ها پرسش از اختلافات جنسي پسر ودختر دارند وازهمان آغاز سعي مي كنند كه اين مسائل را شخصا تجربه نمايند وبراي سؤالات خود پاسخ هاي عملي به دست آورند واين خودنشان مي دهد كه آن ها زمينه هايي دراين رابطه از طريق مشاهده وبا گفتگو ها ونقل وقول ها به دست آورده اند وحال براي تثبيت انديشه واعتماد به صحت ويا سقم قضيه آن را از پدر و مادر مي پرسد.
گاها ديده شده است كودكان چهارتا شش سال سعي به كنجكاوي براي ديدن دارند. همين كه مادري نوزاد دختر يا پسري كه جنسش مخالف با جنس كودك است را براي تعويض پوشك برهنه مي كند ويا كلا به هردليلي كودك كم سن ترازآن ها بدون شلوار مي گردد ،كودكان دراين سن بيشتر تمايل به ديدن دارند ويا كمك كردن به مادر نوزاد ا زخود نشان مي دهند.
هشت تا دوازده سال : بچه ها نگران تغييرات جسمي اشان هستند. وازاين كه اطلاعاتي درباره ي اين مسائل بيابند بسيار مشتاقند. بايد به بچه ها دراين سن اجازه دهيم تا با همسالان خود هماهنگ شوند، درعين حال تشويق شان كنيم كه مستقل فكركنند. دراين سن به بچه هاي ده تا دوازده سال اطلاعاتي درباره ي عادت ماهانه ، احتلام وديگر نشانه هاي بلوغ درحد دانستن داده شود.وبه آن ها خاطرنشان كرد كه هيچ كس شبيه ديگري نيست . نوجواناني هستند كه وقتي بيشتر دوستانشان داراي نماي كمرنگي ازسبيل ويا ريش هستند اماهنوز درخودشان چنين تغييراتي نديده اند ويا درساير تحولات بلوغ دير رس هستند ، دچار اضطراب مي شوند كه والدين بايد به كودكان خود اطمينان خاطر بدهندكه تحولات بلوغ درافراد متفاوت است. بچه ها بيش ازهرچيز مي خواهند بدانند كه بهنجار هستند. مي توانيم به آنها كمك كنيم كه بدانند تفاوت آنها با ديگران طبيعي است ، درحقيقت مهم ترين درسي كه مي توانيم به كودكان مان بدهيم اين است كه متفاوت بودن امري طبيعي است.وتوضيحاتي درزودرس بودن يا ديررس شدن چنين تغييراتي نيز ارائه دهيم. (چگونه فرزندانتان را درباره ي مسائل جنسي آگاه كنيد./جان نولز/ پريسا كاكايي )
علت وانگيزه ي پرسش (علي قائمي )
پرسش كودكان مي تواند به يكي ازدلايل زير باشد. البته موارد بسيار زيادي است كه ما به اندكي ازآن اشاره مي كنيم.
1- كنجكاوي :
كنجكاوي كودكان امري ست فطري وذاتي . كودك مي خواهد بداند كه اشيا چه خواصي دارد؟ از كجا مي آيند ؟ چكه چكه كردن آب منبعش كجاست ؟ چرا پدر ومادر وقتي باهم حرف مي زنند زبانشان جور ديگري مي شود و هنگامي كه مي خواهند بامن حرف بزنند به گونه ي ديگري حرف مي زنند ؟ چرا پدر در اطاق اين حركت را كرد ؟ چرا مينا فقط پنج شنبه وجمعه پيش مادرش است ؟ تمامي اين كنجكاوي ها راهنماي كودك است براي كسب اطلاعات لازم براي زندگي . كودك درحال رشد وتعامل با محيط اطرافش است و نيازمند به درك اين مسائل وكنجكاوي درباره ي محيط پيرامونش .
2- جلب توجه :
گاهي سئوالات كودكان براي جلب توجه بزرگترها بخصوص پدر ومادرست . وقتي كودكان احساس كنند مي توانند ازاين طريق كمي نگاه والدين را به خودشان معطوف كنند سعي مي كنند به اين گونه سوالات بپردازند.چون قبلا پرسشي را مطرح كرده وجدا مورد تشويق قرار گرفته بود وحالا براي تجديد دوباره ي تشويق مي كوشد پرسش ديگري را حتي اگر بي سر وته باشد را ازوالدين بپرسد. گاهي طرح اين طور سوالات براي بچه ها چندان اهميتي ندارد وبراي دستيابي به پاسخ كنجكاوي بيشتر نشان نمي دهند، مهم همان توجهي ست كه والدين به آنها نموده است وبه هدفشان رسيده ا ند.اين كه پدرو مادر بهت زده با سوال كودك ، يك باره دست ازكارشان وياحرفهايشان بردارند وهردو نگاهشان متوجه او بشود و براي سوالاش ريزودقيق شوند ، همين براي كودك كافي است . كمبود توجه نكته ي بسيارمهمي است كه والدين بايد بسيار به آن اهميت دهند. نه آن قدر زياد كه كودك افسارگسيخته ولوس شود ونه آن قدر كم توجهي كه كودك به مسايل ديگر براي پركردن اين نياز رو بياورد.( كودكان ، خانواده ومسائل جنسي : علي قائمي )
3- بيكاري :
خيلي وقت اتفاق افتاده است كه بچه به دليل بي حوصله شدن ونداشتن يك سرگرمي كافي به طرح اين سوالات مي پردازند واصراري هم براي درك وفهم پاسخ هايش ندارند.سعي شود براي اين بچه ها زمينه ي بازي وسرگرمي ، قصه گويي ، كتاب خواندن ودرصورت تمايل لوازم نقاشي ، خمير بازي و…..فراهم شود تا به گونه اي انرژي كودكان تخليه شود.
4- ابراز كنجكاوي به دليل ديدن وياشنيدن :
بسيار اتفاق افتاده است كه والدين به دليلي كودك خود را به خانواده ي از نزديكان سپرده وبراي ساعاتي كودك با ان خانواده تنها مانده است ، ويا نه دريك ميهماني ويا مجلس بزمي ، عروسي ويا بودن كودك با همسالان ويا بزگترهاي ديگر كودك برده شده است. يا اين كه فيلمي يا جزوه اي در اين رابطه به دستش رسيده است ويا عكسي را در جايي ديده است. مدتي بعد خانواده مي بيند كه پس از بازگشت ازفلان منزل ويا فلان ميهماني كودك مبادرت به طرح سوالاتي درچنين زمينه هايي مي كند. اين جاست كه والدين با آگاهي وفراست بدون ايجاد هيچ گونه استرسي دركودك ، بدون ترساندن وياتهديد كردن كودك ، دركمال صفا ، دوستي وزرنگي از زبان كودك ما وقع ماجرا را بفهمند تا بتوانند براي بعدها برنامه ي داشته باشند. اين كه كودك را ديگر در آن محافل نبرند ويا تنها نگذارند ويا ديگر به آن خانواده نسپارند.
خيلي اتفاق افتاده است كه كودكان سوالاتي مي كنند كه به نظر والدين فهم پاسخش براي كودك سنگين است . بايد با زهم والدين با فراست متوجه شوند كه اين پرسش ويا مطالبي در رابطه با اين موضوع را ازكجا شنيده است ويا ديده است . وبعد هم لزومي نيست كه بسيار عميق ومحكم پاسخ را به كودك داد .
نكته :
والدين نبايد خودشان تدريجا مباحثي را در رابطه با حيات خانوادگي وتشكيل خانواده براي كودك طرح واورا به امري عادي وجرياني طبيعي تحريك كنند. اصل براين است كه سؤالي درذهن كوك آماده شود وبعد آن را از شما بپرسد.درغير اين صورت اقدامي والدين ننمايند.
سوالات بچه ها لحظه ي هستند. يعني هرگاه كودك در برابر صحنه يا پديده اي كه برايش تازگي دارد روبرو مي شود درهمان وقت ويا اندكي پس از آن سؤال مربوط را مي پرسد. اين مساله هم چنان ادامه مي يابد تا روزي كه كودك به صورتي نسبي احساس اقناع در اين رابطه به دست آورد ويا خود به مرحله اي از رشد رسد كه بتواند پاسخ سؤالاتش را از كتاب ها ويا به روش درست به دست بياورد. (دكتر مجد. خانواده ي سبز)
رشد كودك واطلاعات
با افزايش سن كودك ، به تدريج اطالاعاتي كه دراين زمينه به او مي دهيد ، به تدريج وملايم باشد. يعني درهر در دوره ي سني اطالاعات داده شده كمي بيشتر ازقبل مي گردد. اما به هيچ عنوان به آنها دروغ نگوييد حال درهر دوره ي سني كه باشند. در پاسخ به فرزندتان اطلاعات را به صورت مختصر ومفيد به گونه اي كه او مطلبي را بفهمد چرا كه اكثرا كودكان با چنين پاسخ هايي قانع مي شوند. برايشان داستان سرايي نكنيد. از طرفي به ياد داشته باشيد كه آموزش مسائل جنسي نبايد دريك جلسه يا به يك باره انجام شود نبايد دراين مورد زياد صحبت كرد ومساله را با طول وتفصيل وتمام جزئيات نبايد توضيح داد ونه اين كه اصلا در مورد آن با كودك صحبت نكرد تا ممنوعه محسوب شود بخصوص مد نظر ما كودكان بسيا ركنجكاو مي باشد.( اينترنت )
البته دادن اطلاعات به صورت كلي واجمالي خود اين نفع را دارد كه اگر طفلي از معاشران خود مبحثي را دراين زمينه ها شنيد ، احساس غريبي نكند وخود را نبازد وسر ازانحراف درنياورد. به ويژه كه كودكان ما دراندك فاصله اي به مرحله نوجواني وبلوغ وارد مي شوند واز مسائلي چون عادت ماهيانه براي دختران و احتلام براي پسران و وظايفي كه آن ها در هنگام روبرو شدن با چنين وضعيتي پيدا خواهند كرد، بايد سردر بياورند.
پاسخ ها دربرابر پرسش هاي كودكان :
والدين يادتان باشد كه درهنگام پاسخ دادن شما با يك كودك روبرو هستيد نه با يك دا نشجو ويا فرزند جواني درشرف ازدواج ….
من ازكجا آمده ام؟ من چه طوري رفتم توي شكمت ؟ چرا دلت بزرگ شده ؟ آخه چه جوري من كه اين قدر بزرگم از توي دلت بيرون آمدم ؟
مادر: ببين پسرم ، من خيلي دوست داشتم كه يك پسر كوچولوي خوشگل مثل تو داشته باشم. ازخدا خواستم كه يك پسر به من بدهد. بعد تو توي شكم من آمدي . البته خيلي خيلي كوچولو بودي . كم كم بزرگ شدي بعد از توي دل من بيرون آمدي . البته اين قدر بزرگ نبودي . حالا چون غذا مي خوري بزرگ وقوي شده اي . تو آن موقعه خيلي كوچولو بودي ـ دراين جا مادر مي تواند با زيركي ذهن كودك را به سمت توصيف از دوران كودكي بچه ببرد . ـ خيلي كوچولو بودي . دست هات اين قدري بود. بعد دست هات كوچولو بود . واي اصلا دندون نداشتي . همه اش شير مي خوردي. اين جوري گريه مي كردي . اين جوري مي خنديدي . نمي تونستي كه مثل حالا راه بري .
و…… مطمئن باشد مادر عزيز كه با توصيف هاي قشنگي كه مي كند كودك چنان شيفته ي دوران بچه بودن خود مي شود كه يادش مي رود چه پرسيده است ؟!
ويا براي بچه هاي بزرگتر هم همين طور. نيازي نيست كه نكات وريزه كاري ها را بگوييد. اگر به بچه گفتيد ؛ بعدا مي فهمي ….. مطمئن باشيد خودش تا سه هفته آن قدر كنجكاوي نشان مي دهد وبه هرطريقي شده مي فهمد. والدين عزيز بايد بدانند كه فرزندشان جواب خودش را خيلي سريع تر از آن چه كه فكر كنند به دست مي آورند . چنان كه در سنين نوجواني اغلب بچه هاي امروزي از جزئيات مسائل نيز باخبرند.
براي روش بچه دار شدن نيز ، مي توانيد ذهن بچه ها را بكشانيد به زمان عروس تان و جشن آن . وقتي من بزرگ شدم بابات آمد خواستگاريم . بابات هم مثل تويك پسر بچه بود. بزرگ شد. درس خواند . سركار رفت . بعد خواست عروسي كند. من را ديد. آمد خواستگاري ام. بعد ذهن كودك را به چراغاني ، شام عروسي ، ماشين عروسي ويا مسائلي خاطره انگيز و خنده دار بعضا بكشانيد.
بعد تصميم گرفتيم بچه دار شويم. از خدا خواستيم كه به ما يك بچه بدهد. بعد خدا به ما يك بچه داد اما خيلي كوچك، روزها وهفته ها وماه ها جلو مي رفت ، بجه كوچولو هم كم كم بزرگ مي شد تا اين كه موقع اش شد كه به د نيا بيايد. (علي قائمي ـ مجله ي روان شناسي)
اكثرا مي پرسند كه (( چه جوري به دنيا آمدم ؟ از كجا ؟ )) اگر مادري سزارين شده باشد ، كه چه بهتر. مي تواند محل سزارين را براي فرزندش نشان دهد كه ا ين جاي شكم را پاره كردند وتو كه خيلي كوچولو بودي ، به دنيا آمدي . ويا ديده ام بعضي از مادران را كه خودشان كودك را طبيعي به دنيا آورده اند اما هنگامي كه خواهرشان ويا همسر برادرشان ويا خواهر شوهري ، جاري كسي از نزديكانشان كه به صورت طبيعي بچه به دنيا نياورده اند و سزارين شده اند، دست پسر يا دختر چهار يا پنج ساله ي خود را گرفته وشكم زن سزارين شده را نشان داده اند كه ببين شكمش پاره شده واين ني ني به دنيا آمده است . تو همين طور. حالا چون خيلي از آن موقع گذشته ، جاي پارگي من خوب شده مثل زخم دست تو كه پارسال با چاقو دستت را بريدي .
بازهم من اين مورد را در مورد حتي پسران دبستاني وراهنمايي ديده ا م. وقتي مادران يا خواهرانشان بچه دار مي شوند آن هم سزارين ، انگار بزگترين معماي زندگي شان حل شده است. چون مي بينند كه شكم پاره شده است ويا حتي اگر نبينند مي شوند كه فردا خواهرم مي رود تا بخيه هاي شكمش را بكشد يا پانسمانش را عوض كند، همين قانعشان مي كند. با چنين موردي به كرات روبرو شده ام.
اما اگر كودك خيلي كند وكاو كرد، مادر نگويد كه مثلا از نافم ويا از دهانم و…. ويا خريديمت ! به آرامي بگويدكه وقتي بزرگ شدي خودم به تو مي گويم. الان نمي تواني بفهمي . چون كوچك هستي . وبراي اين كه سؤال ادامه پيدا نكند مادر باز هم با فراست مسير بحث را عوض كند ودرباره ي كودك تازه به دنيا آمده شرح وبسط بدهد.
تفاوت دو جنس : پرسش كودك از والدين در مورد تفاوت خودش مثلا با دختر خاله اش ويا با يك غير همجنسش تقريبا از سن سه سالگي شروع مي شود. اين كه با تحكم بگويد نه ! من پسرم . نرگس دختر است ويا مبينا دخترست . من پسرم. اغلب هم دراثر بي احتياطي والدين در برهنه كردن فرزندي درحضور فرزندان اين سؤالات پديد مي آيد كه طفل فرصتي مي يابد تا ا ندام برادر يا خواهر ويا فرد ديگر هم سن يا كوچكتر از خود را برهنه ببيند. درچنين صورتي ضروري مي شود كه به اختصار در مورد نقش زن ومرد صحبت كرد. وقتي مي پرسد چرا من دودول دارم اما ليلا ندارد؟ مي توان گفت : كه خدا خواست تو پسرباشي و اودختر باشد. يا عكس . ببين تو پسري . لباست با لباس ليلا فرق مي كند. موي سرت با موي سرش فرق مي كند. دخترها وقتي بزرگ شدند مامان مي شوند. بچه را شير مي دهند. درخانه غذاي خوشمزه درست مي كنند. خانم معلم يا خانم دكتر مي شوند. …توهم كه بزرگ شدي مثل بابا مي شوي . صورتت ريش در مي آورد. كارهاي بزرگ وقوي مي كني . اسباب بازي براي بچه ها مي خري . خوراكي مي خري و ….
درمورد حالات خود: پدران درمرحله ي نوجواني پسرانشان ، بتدريج در مسائل مربوط به بلوغ واحتلام را به آنان گوشزد كنند واطلاعات لازم را در رابطه با غسل ومسائل مربوط به آن را برايشان تفهيم كنند. مادران نيز در رابطه با دختران خود چنين كاري نمايند.
پرسش در مورد اعضاء : دختر خردسال از كار سينه ي مادر خود سؤال مي كند. يا پسر از كار وفايده ي دستگاه تناسلي خود مي پرسد. اين جا والدين مي توانند به زبان ساده اما قابل فهم به كودك بفهمانند كه وقتي بچه كوچك است بايد غذا بخورد تا بزرگ شود . دندان ندارد. لذا بايد يك غذاي خيلي آبكي اما پر از ويتامين بخورند. ( مي توانيد درمورد ويتامين كمي توضيح دهيد.) بعد بچه كوچولو از سينه ي مامانش شير مي خورد. مامانش كه غذا بخورد. وقتي اين غذا را مي جود ومي رود توي شكمش . كم كم به صورت شير درمي آيد. هرچي كه مامان مي خورد ، بعد ني ني كوچك از سينه ي مادرش مي خورد. ببين چقد رخدا بزرگ است. وگرنه بچه كوچولو ها بدون غذا مي ماندند. از شير گاو يا گوسفند هم نمي توانند بخورند. چون خيلي براي يك ني ني سنگين است. ببين گاو چقدر بزرگ است. درسته شيرش روان ونرم است اما براي بچه ي خودگاو خوب است كه مي خورد ، قوي مي شود اما براي يك ني ني كوچولو كه تازه به دنيا آمده فقط شيرمامانش خوب است.
در مورد دستگاه تناسلي ؛ بايدگفت ، وقتي آب مي خوري توي بدنت اين آب مي رود. حالا اگر بخواهد اين آب از بدنت خارج شود ا زكجا بايد بيرون برود. مي گرددومي گردد تا ازا ين خارج مي شود. البته تو نبايد به آن دست بزني هيچ كس هم نبايد به آن دست بزند. وقتي خواستي جيشت را بكني بعداز آن بشورش . در وقت هاي ديگر آدم نبايد بهش دست بزند. چون مال جيش كردن است. اگر همين طور الكي دست بهش بزنيم بعد براي بيرون آمدن جيش دچار مشكل مي شوي . بعد دلت درد مي كند واين همه آب وجيش چه جوري خارج شود.
البته طريقه وروش گفتن و محتواي صحبت ها براي هر كودكي متفاوت است كه خود يك مادر با فراست مي داند چه گونه پاسخ فرزندش را بدهد. مطالب بالا فقط درحد يك نمونه ي كوچك است كه مادري زده و قابل نتيجه هم بوده است .
اصول پاسخ دادن :
سعي شود والدين در يك زمان فراغت وسر فرصت با فرزندش بنشيند وبا تآمل وتعمق به سوال فرزندشان پاسخ دهند. نه اين كه درهنگام سوال كودك من كجا بودم ؟ تو رو توي بيمارستان پيدا كرديم…. رفتيم بازار صد تومان خريديمت. ….يك جايي هست كه بچه ها را مي فروشند……از خدا بچه خواستيم. وقتي شب بلند شديم ديديم ، اِه يك ني ني كنارمان است كه تو بودي ……….
درهنگام پاسخ دادن مي توانيد از عكس دوران كودكي اش استفاده كنيد كه به چه نحوي رشد نموده است.
بنابراين والدين نبايد از دادن پاسخ طفره بروند ويا برّوبرّ كودك را نگاه كنندويا بزنند توي دهنش ،
والدين سعي كنند پس از پرسش وپاسخ ، به فكر بيفتند كه منبع طرح اين سوالات از كجا بوده است. چرا و به چه دليل چنين سوالي كودك چهار ساله ي من از من پرسيد.خود خانواده اكثرا به نتيجه مي رسند كه دليل پرسش كودك چه بوده است. پسري كه هميشه با مادرش به حمام مي رود وقتي يك يا دوبار با پدر به حمام مي رود دقيقا شاهد تفاوت خودش با مادر خواهد شد واكثرا هم اشاره مي كنند كه تفاوت درچيست ، اين مساله دربين كودكان سه ساله بسيار مشاهده شده است.
از جهت ديگر فراموش نكنيد كه بخشي از اين سوالات در رابطه با روش زندگي خانواده هاست وطرز معاشرت ها و روابط زن ومرد وكودكان با ديگران است. وگرنه ما بچه هايي را نيز داريم كه در تمام دوران كودكي هرگز اين سؤالات را نيم كنند واگر هم پرسش داشته باشند اصرارشان تا اين ابعاد نيست.
والدين بايد بسيار مراقب روابط خود با هم باشند ونيز از ديد محيط تربيتي مواظب باشند كاري نكنند كه حتي پاسخ شان نيز باعث بداموزي وكنجكاوي انحرافي كودك نشود. يعني پاسخ ها بدآموز ومنحرف كننده نباشد.
پاسخ قانع كننده باشد به گونه اي كه كودك فكر نكند بعدا برود از دوست يا كس ديگري ماجرا يا سوال را بپرسد. البته ممكن است در عين توضيح مختصر شما كودك قانع شود. درآن جا توضيح بيشتر لازم نيست .
در پاسخ ها تناسب سن ودرك جنس مراعات شود. در سنين بالاتر پاسخ ها بايد مفصل تر وعميق تر بدون ايجاد ترس واضطراب باشند
پاسخ ها همراه با مسخره گي ويا تحريك وهرزگي نباشد وباعث نشود كه ستر وحجاب ما بين كودك و والدين دريده شود.
پاسخ ها بايد محدود ودرحد راهنمايي وارضا حس كنجكاوي كودك باشد نه بالا بردن سطح اطلاعات واحيانا بيدار كردن اورا . كلا پاسخ مشكل كودك را حل كند نه اين كه مشكلي به مشكلاتش بيفزايد.
بتدريج فراخور سن وسال ، بلوغ فكري وجسمي فرزندتان به پرسش پاسخ دهيد . نكته ي كه بسيار مهم است اين كه شما بايد تنها كسي باشيد كه با فرزندتان دراين زمينه صحبت مي كنيد. اگر شما طفره برويد واجازه ندهيد سؤالات خودش را مطرح كند ، مطمئن باشيد فرزندتان از جاي ديگري به سراغ يافتن پاسخ مي رود وچه بسا خدای ناكرده در دام افراد سود جو ومشكل ساز قرارنگيرد………
سعي كنيد درهنگام شنيدن سوال كودكتان ، محرم راز وقابل اعتماد برايش باشيد. و اعتمادش را به خود جلب كنيد نه اين كه وقتي پدربه منزل آمد ويا مادرش از جايي بركشت برايش سوال كودك را تعريف كنيد. ويا درجمعي از دوستان نزديك وصميمي تان در برابر خودكودك راه حل بجوييد. سعي كنيد تا مي توانيد سلب اعتماد ازكودك ننماييد. بچه ها بسيا رباهوش وحساس هست .
اگربه تمامي سؤال كودك جواب نداديد ، دستش نيندازيد. وبر سادگي اش نخنديد.
هرگز در برابر پاسخ به سوالات اضطراب نشان ندهيد. در برابر سؤال ناگهاني كودك هول ننماييد. لزومي ندارد همان آن شما جواب بدهيد. مي توانيد خيلي راحت بگوييد، الان وقتش را ندارم. بعدا باهم كلي راجع به آن صحبت مي كنيم. كلا در برابرش تغيير قيافه ندهيد. نه عصباني شويد ونه بترسيد ونه متحير بشويد كه كودك با خود فكر كند ؛(چه مساله اي هست كه خود مامان مي خواهد رازش را ازيكي ديگر بپرسد) …. كه اين خود شروع يك بحث است.
پرهيز از پاسخ :
در مواردي بايد از پاسخ دادن خود داري كرد وحتي به صراحت بايد به كودك گفت ؛ اين سؤال را بعدا به تو جواب مي دهم يا تو الان براي فهميدن آن خيلي كوچك هستي يا وقتي بزرگ شدي خودت مي فهمي .
دراين مورد نگران نشويد وحرف ديگران را گوش ندهيد كه اگربه سؤال كودك جواب ندهيد كودك عقده اي خوا هد شد ويا موارد ديگر…. چنين چيزي درست نيست. وقتي كودك سوالي مي پرسد كه بسيار نسبت به سن ودركش سؤال عجيب و براي والدين نامنتظره مي باشد، لزوم ندارد جواب بدهيد وبه گونه اي صحيح حواس كودك چهار، پنج ساله ي خودرا پرت كنيد.
كلاً اين را بدانيد كه از نظر علمي ضرورتي وجود ندارد كه به تمامي سؤالات كودكانتان با تمام ريزه كاري ها وشرح وبسط ها بپردازيد وپاسخ دهيد.
براي تك تك شما والدين عزيز ونوباوگان تان آرزوي موفقيت را ازخداوند مسالت مي نمايم. با توجه به دنيايي كه درآن زندگي مي كنيم ودرعصر سرعت گرفتن اطلاعات از هرگونه رسانه اي كه قابل دسترس براي تمامي اقشار درهر سني ، قرار گرفته ايم از خداوند مي خواهيم كه فرزندان مارا وفرزندان آن ها را درپناه خود قرار دهد و ان شاءالله بتوانيم نسلي پاك وصالح به جهان اسلام ارائه نماييم .
منابع :
روان شناسي عمومي / دكتر سيروس عظيمي
اسلام وتعليم وتربيت /دكتر حجتي
خانواده ومسائل جنسي كودكان // دكتر علي قائمي
آئين تربيت / ابراهيم اميني
اخلاق جنسي / شهيد مطهري
بحارالانوار/..محمد باقر مجلسي
خانواده وتربيت كودك // دكتر قائمي
روان شناسي وتربيت جنسي // ترجمه تقي زاد
سكس وكودكان // فصيحي
رشد وشخصيت كودك // ترجمه ي مهشيد ياسايي
روان شناسي جنسي ( رسوالد ) //ترجمه ي صمد نوري نرودد
فنون تربيت كودك//..دكتر شفيع آبادي
مجله ي خانواده ي سبز
مجله ي روان شناسي به زبان ساده براي همه
اينترنت ( سايت مردمان ، سايت روان شناسي . وبلاگ كودكان وسؤالات .).