دمولوی داکتر سعید افغانی غوری ویناوی
خـدايبخښلى مولوي داکتر محمد سعيد ( سعيد افغاني )
ليکنه او ټوولونه:عزیز الدین « سعیدی-سعید افغانی »
گرانو لوستونکو !
غوارم دخـدايبخښلى مولوي داکتر محمد سعيد ( سعيد افغاني ) د مـــړینی «۲۵ تلین » په مناست دهغه مرحوم دغورو وینا گانو نه څو لنډی نمونی تاسو محترمولوستونکو ته هدیه او ډالی کړم .
مولوی داکتر « سعید افغانی » زمونږ د هیواد مشهور عالم او روحانی په ( ١٣٠٠ ) هجرى شمسى کال کى دلغمان ولايت دخير آباد په کلي کى زيږ يد لی او په کال « ۱۳۶۴ » دحوت په اوومه د(۱۹۸۵ فبرورى ٢٥ مه ) ددرى شپيتو کالو په عمر حق ته رسیدلی .
سعيد افغانى (دوه ديرش ) ټوکه کتابونه او د دوه زرونه زيات مذهبى ، فلسفي ، اجتماعي ، او ادبي مقالې ليکلى چه دانيس ، هيواد ، پامير ، کاروان ، ننگر هار ، دکابل مجله ، پيام حق ، قضا ، او دهيواد په نورو ورځپاڼو او مجلو کښى خپاره شوى دي .
غوری ویناوی :
ــ د انسان د رسالت غوښتنه داده چی خلک د حق او حقانیت په رڼا کی ژوند وکړی او خپلی ویــناوی ، تعبیر ، لیکنی ، کــړه او وړه په همدغه اساس عیار کړی .
ــ استقامت په ژوند کی او متانت په کارونوکی د مـوفقیت رازدی .
ــ دحقیقت څخه تعبیر باید د حقیقت د واقعی روښانتیا په اساس وی.
ــ زه کله د ځان سره وایم کاشکی نه وای پیـدا ، او که پیــدا وای په هغــه رمز پــوه شوی وای چه ځان او دخلکو ژوند می د بی نظمیو ، لانجو او مشکلاتو څخه خــلاص کړی وای .
ــ و بښی که زه ووایم چه زه پـــوهیږم ، ځکه زه په خپله پدی پــوهیږم چه زه نه پو هیــږم ؛ او که زه پوره پوهیدلی ، په دی به هم پو هیدلی چه خلک څنګه پوه کړم
ــ افسوس ، افسوس او بیا بیا افسوس ؛ چه دخلکو د خدمت په منظور او دعلــیا منافعو د تامین په غرض څومره چه می هیله درلودله کامیاب او مــوفق نشوم .
ــ آفرین په هغوی چه پدی ناګزیر جریان کښی حوصله دلاسه نه ورکوی او په میړانه قدم په قدم اصلاحات روالی او اجتماعی عدالت ته احترام لری .
ــ وائی : هر څه هیریږی خو مینه چی خپلی ریښی د عاشق په زړه ګی و غوڅو ی هیریدل ئی ګران او سخت دی .
ــ وائـــی : که منطــق ، استدلال ، شرافت او کرامت کار نه کوی نو دظالمـــانو او مستبدانو ګریوانو ته لاس واچوی، او په دغه لیار کښی د جائزی دفاع په منظــور او د انسانی کــرامت د حمــایی او ساتنی له امــله د ژوبلی ، ربـــړ او مرګ څخه مــه ډاریـــږی.
ــ زما په عقیده د وطن د ابادی له پاره ښه تدبیر دادی چی اجتماعی امراض تشخیص اود معالجی د پاره یی اقـدام و شی .
ــ ښه تدبیر دادی چه اول دقام ، ولس او وطن ټول دردونه درجه بندی او وسیړل شی او بیا د حـــل دپــارئی عمومی ذهنیت اوروحیه دیو مثبت تحول ، تطور او بدلـون پخاطر امـاده او برابر شی .
ــ خیال بافی چه وځنډیږی ورڅخه مزمن مرض جـوړیږی او د رکود ، خمــود او جمود موجب ګرځی .
ــ ژوند کول د کړاونو سره مجادله ده ، پدی مجادله کښی هغه څوک دبریالی توب مقام ته رسیږی چه لاس تر ځنی کی نه ئی ، او د اګاهانه شعورسره یو ځای کار او عمل ته دوام ورکړی .
ــ امید واری ښه تجویږ دی ، چه ورسره دهمت مټی هم پورته شی او عاقلانه تجویږ سره عـــاقلانه فعالیت جوت په کار ولویـــږی .
ــ خطائی بده ده او تکراری شنیع دی، نو اول کوښښ کوی چی خطا نه شی او که خطا شی باید د شناعت سره مواجه نشی .
ــ پام کوه چی خطا نشی ، او که خطا شوی دخپلی خطائی څخه باید عبرت واخلی تر څو بیا خطا نشی ، ځکه چی دغه شان عادت د انسان منزلت ټیټوی .
ــ پام کوه چه ونه ښویږی ، او که د ښوئیدو احتمال وی نوامسا د ځان سره ملګری ساته .
ــ تیرویستل کمزوری ده ، تیرویستل اخلاقی ضعف دی او دا دهغو کسانو کار دی کوم چی په میړانی نشی کولی مطلب لاس ته راولی .
ــ تیرویستل اعتماد او اطمینان له مینځه وړی ، او په جامعه کښی تیرویستونکی کسان اخر د رسوائی سره مخامخ کیږی .
ــ ننی عصر ډیر ایجابات لری او په ننی عصر کښی زرنګی زیاته شـــوی ده ، نو پام کـوه چی تـل د شرایطو ، ایجاباتو اود زرنګیــو خیـال د ځـان سره قــوی وساتی .
ــ احتیاط ښـه دی، خو چی داحتیاط څخه مضراحتیاط جـوړنشی او د جمود او خمود موجب و نه ګرځی .
ــ شکاکی بده ده ، هغه داچی هر څه ته په شک وکتل شی او په شک کښی بیاهم شک پیدا شی ، او که نه ډیر کرته شک د تصفیی ، یقــین او باور موجب ګرځی . نو پام کـوه چی څو مره شک څخه باید کار واخستل شی !
همدا وجه ده چی شک د علمــاو او اهـــل دل خاونـدانو په نزد ، د علم او معرفت لپاره یو ضروری پړاو ګڼل کیږی.
ــ اعتــدال ښه شی دی ، خود عتــــدال پیدا کـــول اکثر د خطبونو سره مواجه کیږی او د عامه منافعو د تامین د اټکل په اساس زیات غور او دقت ایجا بوی ،نو پدیاساس داعتدال معلومول باید د پو هانو یوه پیاوړی کمیټه او یا کمیټی تخمینی کړی .
ــ د خیر مفکوره د خیر او خیرونو مولــد ګرځی او زیات دوام او حسن عاقبت پیدا کوی ، د شر مفکوره که څه د شر او شرونو مولد ګرځی خو زیات دوام او حسن عاقبت نه لری .
ــ په جوامعو کښی په عامـلانه ډول د خیر احساس قوی وساتل شی ، او پام وساتو چـی د شر په مقابل کښی عالمانه مجادله ته دوام وړکـــړی شی .