دزمزم اوبه په اسلام اوساینس کی(۵)
لیکوال: عبدالغفارجُبیر
دزمزم څاه چيری اوڅنګه دی؟؟؟
دزمز م څاه وکعبې شریفې ته نژدې واقع دی، په مطاف (دطواف ګاه) کی دمقام ابراهیم ترشاوچپ لورته چې وکعبې شریفې ته وکتل شی نویوه ګردۍ ډبره معلومیږی چې پرلیکلی دی (بئرزمزم) یعنی دزمزم څاه،چې اوس دزمزم څاه (۵۶. ۱) متره دطواف ګاه څخه لاندی دی اوداډبره صرف ددې لپاره ده چې هغه دزمزم دڅاه ځای وخلکوته جوت وی.
دڅاه ژوروالۍ:
۱: څاه دخولې څخه ترپایه پوری (۸۰. ۱۲) متره دی.
۲: یوه ئې هغه حالت دی چې په غره کی نوروهل شوی دی، چې دا(۲۰. ۱۷) متره دی، چې په عمومی ډول سره دڅاه ټول ژوروالی تر(۳۰) متروپوری رسیږی، دزمزم څاه یواځی ۴ متره بې له اوبوښکاره نورټول ډک دی؛ دخولې څخه ۱۳ متره لاندی داچینې دی، دڅاه پراخوالی، قطر (پسور) مختلف دی، په اوسط ډول سره د( ۵. ۱ـ ۵. ۲) متره پوری رسیږی، دزمزم ودې مبارک څاه ته درې چینې راروانې دی،
لومړۍ چينه: دحجراسودله رکن څخه.
دوهمه چينه: دجبل ابوقبیس اوصفادلوری څخه.
دريمه چينه: دمرواله لوری نه.
دزمزم دڅاه اندازه اومعلومات په مختلفووختوکی مختلف دی، اوکله چې په ۱۴۰۰ هجری سپوږمیزکال کی ددې کارمکمل شونوددي کارانجينراستاديحيی کوشک بیاداسی وایی:
دزمزم دڅاه ترټولولویه چینه هغه ده چې دکعبې شریفې درکن غربی حجراسودڅخه سرچینه نیسی، چې ددې قطر۴۵ سانتی متردی، اوپه ډیره زیاته اندازه اوتیزۍ سره اوبه راوځی، بله چینه داذان اواقامت له ځایه څخه راوځی چې قطرئې ۳۰ سانتی متره دی، ددې چینوڅخه ماسوی په څاه کی ډیرسوری هم شته چې اوبه تری راوځی، چې دادډبرودسوریو څخه راوځی.
(اخبارمکه، فاکهی، کتاب زمزم، فضائل آب زمزم، آب زمزم اوربرکات)
دزمزم دڅاه چينې اوبله پلټنه:
۱: لومړی غټه چينه: داچینه دکعبې شریفې دلوری څخه ده چې دادحجراسماعیل رکن څخه عبارت ده، چې دایولوی درځ دی چې ددې اوږدوالی ۴۵ سانتی متره، لوړوالی ئې ۳۰ سانتی متره اوپه همدغه اندازه سره ددې ژوروالی هم دی.
۲: دوهمه چينه: داهم دیوه لوی درځ څخه عبارت ده چې اوږدوالی ئې ۷۰ سانتی متره دی چې دادرځ بیاپردوودرځوباندی ویشل شوی دی ، ددې لوړوالی ۳۰ سانتی متره دی چې دجیادپرلوردی.
۳: فرعې چينې: داچینې هغه چینې دی چې دډبروددرځوڅخه عبارت دی، چې اوبه ورڅخه رابهیږی، چې دا۵ درځونه دی چې دهردرځ ترمنځ یویومترواټن شتون لری، اوله دې څخه علاوه نورواړه ۲۱ درځونه هم شتون لری چې بنسټ ئې دجبل ابوقبیس اودصفااومروه څخه دی؛ دادرځونه په مختلفوډولواوواټنوسره دی اوددې داوبواندازه هم یوه نه ده، په اصل کی دزمزم دڅاه درې سرچینې لری، یوه چینه دمکې معظمې له لوری، دوهمه چینه دجبل ابوقبیس اوصفااومروه له لوری اودریمه چینه دجیادله لوری چې داپه تاریخ کی مشهوری دی، کله چې په ۱۰۲۸ هق کال کی دزمزم دڅاه ترمیم وشونودانورشګافونه هم پیداشول.
(تاج تورایخ البشر، علامه الخضراوی رحمة الله علیه)
زمزم دطوفان په بڼه سره:
په (۹۰۹) میلادی کال کی دزمزم دڅاه اوبه دومره ډیری شوی چې دمکې معظمې څخه دیوطوفان په بڼه سره راووتلې اوټولې ابادۍ ئې له خاوروسره خاورې کړې اوپه سلهاووحاجیان ئې له مینځه یووړل.
دسعودی دحکومت څخه مخکي دزمزم څاه
ازرقی دحضرت ابن عباس رضی الله عنه په وخت کی دزمزم په هکله وایی:
دلومړی ځل لپاره دزمزم دوه حوضونه وه چې دیوه حوض څخه اوبه څیښل کېدلې اوپربل حوض باندی اودسونه تازه کیدل. دلومړی ځل لپاره چې دزمزم پرڅاه باندی ئې ګنبده تعمیر کړله هغه سلیمان بن عبدالله بن عباس ؤ اودسلیمان بن عبدالمالک له لوری پرمکه باندی خالدبن عبدالله القسری عامل ؤ، امیرالمؤمنین حضرت ابوجعفرپخپل وخت کی پرزمز م باندی کاروکی او دی لومړی شخص ؤچې دزمزم وڅاه ته ئې کړکۍ ورکړه اودمرمرودډبروفرش ئې ولګاوه؛ دزمز دڅاه دروازه ۱۲ لاسه او۱۹ ګوتې وه، دزمز م دحجرې لوړوالی ۵لاسه وه، چې ۲ لاسه او۱۲ ګوتې ئې دمرمروډبره وه، دحوض لوړوالی ئې ۱۹ ګوتې اوپراخوالی ئې ۱۷ ګوتې وې دلاندی څخه ئې ددیوال اندازه ۲ لاسه وه، چې دسنګ مرمروپه ډبره باندی پوښلی ؤ،، دحوض ګول والی دباندی څخه ۱۵ لاسه وه اودننه څخه ۱۲ نیم لاسه وه، چې دادمهدی په وختونوکی دزمزم دڅاه اندازه اومعلومات وه دازرقی په اند.
ازرقی وایی چې دامیرالمؤمنین المعتصم بالله په وخت کی په زمزم کی تغیرات راغلل چې دا۲۳۰ هق سنه ده، په دغه وخت کی دزمزم دګنبدې څخه ماسوی بله ګنبده جوړه شوه چې عمربن فرج الرخجی دساګوان لرګې ورباندی کښیښودل اودننه ئې دسروزروآب ورکی اوقندیلونه ئې پکښې ولګول چې ترڅودحج پرمهال حاجیان ورڅخه پوره استفاده وکی اودلته رڼاوي د۲۲۰ هق کال راهیسی هرکال دحاجیانولپاره دزمزم څاه ډیرښکلی سنګاریدی اوښایسته کیدی.
دمهدی بالله په وخت کی ۲۵۶ هق کی دمسجدخادم دزمزم داګنبده دځمکې سره اواره کړل اوټول سنګ مرمر ئې مات کړل اوحوض ئې دخاوروڅخه ډک کی، له دې څخه ئې یوتالاب جوړکی چې دزمزم دڅاه څخه په لرګیوکی اوبه راپورته کیدلی دفواری په شان اوخلکوورڅخه دلومړی ځل لپاره په عمومی ډول سره ورڅخه استفاده کوله.
ابن جبیرپخپله سفرنامه کی دګنبدې په هکله لیکی چې په ۵۷۸هق کال کی چې کومه ګنبده وه درکن اسودڅخه مخامخ ۲۴ قدمه لیری ؤ اودهغه کنج دمقام ابراهیم څخه ۱۰ قدمه لیری ؤ اودننه پکښې سپین مرمرلګیدلی وو، داوبوژوروالی ۴۲ قدمه ؤ،دننه په ګنبده کی یوسپین ځای جوړشوی وچې داوداسه لپاره ؤ، الفاسی وایی چې دزمزم دڅاه چت په ۷ دربیع الاول ۸۲۲ هق کال کی دوینکوله کبله ونړیدی، اوپردې سربیره به مؤذن اذان هم کاوه چې وروسته دمؤذن لپاره دمقام شافعی سره یومضبوط ځای جوړکړل شو، په (شفاء الغرام) کی لیکلی دی چې په ۹۳۳ هق کال کی دزمزم دڅاه شاوخواډیرنقش ونګارپه کارواچول شو اوپه دې نقشوکی دسلیمان سلاله آل سلیمان نوم لیکلی ؤ، په ۹۴۸ هق کال کی قاضی بن ظهیرة المخزومی دبیت زمزم نوښت وکی، داټوله میدان ئې فرش اوپلاسترئې ورکی، دزمزم وڅاه ته ئې چت جوړکی اوډیرښکلی لرګی ئې پرکښیښودل اوپه مابین کی ئې دسرپویوه ښکلی ګنبده جوړه کړی، په دغه وخت کی دزمزم څاه ټوله په ډبروجوړ اوپلاسترئې ورکړی، مولاناسلطان مرحوم بیاددي تعمیرنوښت پخپله وکی؛ سلطان احمدیو کاروکی هغه داچې دزمزم دڅاه دګولوای په اندازه ئې یوه داوسپنی جاله جوړه کړه اوځنځیرونه ئې ورکړه اودائې دزمزم دڅاه ترنصف پوری وځړول، چې موخه ئې داوه چې که یوسړی وڅاه ته ولویدی نوهغه لومړی نه ورلویږی اوکه ورولویږی نوبیابه نه مړکیږی، وروسته په ۱۰۲۷ کال کی داوبوخوندداوسپنی دجال اوځنځیروله کبله واوښتی، چې بیادمحمدبن سیدالمصطفی القناوی دحکم سره برابرئې داټول شیان ئې دزمزم د اوبوڅخه لیری کړل اوپه ډیرلږوخت کی دزمزم داوبوخوندوخپل اصلی ډول ته راغی،
دسعودی دحکومت څخه مخکی دزمزم پرڅاه یوګنبده جوړه شوی وه، چې شاوخوائې پنجرې درلودې اوکوچنې کوچنې دروازې ئې هم درلودی چې ساقیانوبه لوی لوی منګیان اوخومان په څرخونوډکول اوبیابه ئې وحرم ته وړل اوبیابه ئې په ښکلوګلاسونو،کاسواوښایسته کوټوریانو کی ئې وحاجیانوته ورکولې اوکله چې دسعودی حکومت راغی نوهغه دحرم دتوسیع په موخه دڅاه بڼه بدله کړه، اوبیایی بندکړ، چې اوس په مشینانوورڅخه اوبه راکښل کیږی اوحاجیان ئې څیښی. حاجیانوبه دتبرک له مخی خپل کفنونه په دې اوبولندول اوبیابه ئې وخپلووطنوته راوړل، دمسلمانانوڅخه ماسوی دتاریخ په پاڼوکې غیرمسلمانانوهم دزمزم مبارکې اوبه وړلې اودمختلفوناروغیو لپاره به ئې استعمالې کړیدی.
په بایبل کی ئې هم یادونه راغلې ده په عهدنامه قدیم په لومړی کتاب پیدایښت کی.
په اسلامي پاکه مینه
ستاسوورورعبدالغفارجُبیر
نوربیا…