بیست و پنجمین سالگرد وفات علامه دوکتور محمد سعید « سعید افغانی»
« 1922 ــ 1985 میلادی »
تهیه و ترتیب : برهان الدین « سعیدی »
محمد سعید در ده خیر آبـاد ، قـریه عمرزئی ولايت لغمـان در یک فامیل روحانی ، تصوفی و مدرس در سال « 1300 هجری شمسی » چشـم به جهـان گشـود .
او تعلیمات ابتدائی از نظم و نثر دری و مبادی فقه عبادات صرف و نحو و رساله های علم منطق و غیره را از والدامجد خود مولوی عبدالمجید که از جمله مدرسین ، مجاهدی نامدار وطن و یکی از مشایخ مشهور طریقت قادریه شریفه بود ، آموخت و بنابراستعداد خا ص که داشت بعد از سپری نمودن امتحان فوق العاده در صنوف بالا تر مدرسه عالی دارالعلوم عربی کابل ، شامل شد.
محمد سعید به مجرد فراغت و کسب لقـب « مولوی» ؛ به حيث استاد در همین مدرسه مقررشده و بنام « مولوی سعید افغانی » شهرت یافت و درپهلوی آن به تدریس ، امامت ، وعظ و نصیحت و کارهای فرهنگی توام با نوشتن مضامین « دینی، اجتماعی و سیاسی » پرداخت.
مولوی سعید افغانی در سال ( 1328 هجری) به حيث مدير مدرسه دارالعلوم نجم المدارس ولايت ننگرهار که در قریب جوار مرقد مبارک علامه نجم الدین مشهور به « هده صاحب » شیخ طریقه قادریه موقعیت دارد و یکی از مشهور ترین مدرسه دینی آن وقت در افغانستان بود، توظیف گردید . او برعلاوه پیشیبرد امور مـدرسه نجم المدارس به کارهای فـرهنگی، امامت و موعظه ای دینی و کار وسیع سیاسی برای تنویر جامعه پرداخت و همچنان جریده قلمی را بنام « النجـم » که بیشتر از نیم قرن قدامت تاریخی دارد ، با شعار« خدمت به مردم و وطن » تأسیس کرد و خود منحیث مدیر مسوول ؛ کار نشراتی آنرا به پیش میبرد ، تا اینکه بنابر فعالیت های دینی، ملی ، اجتماعی و تربیه صدها امام ، مدرس، قاضی و عالم دینی بعد از ده سال خدمت در مدرسه دارالعلوم نجم المدارس به مرکز افغانستان « شهرکابل » تبدیل گردید که در مورد علت تبدیلی موصوف مرحوم مولوی محمد هاشم « کامه وال » درسال ( ۱۳۶۳ هجری شمسی ) چنین نوشته است:
( ماه مبارک رمضان رسید و پادشاه وقت در جلال آباد بودند و در مسکن شاه « باغ کوکب » سرشته ختم کریم در اثنای نماز تراویح که در مذهب حنفی « رح » عبادت های مصنونه است ګرفته شده بود ، در آن اشتراک ورزیدند . مدیر صاحب نجم المدارس « مولوی سعید افغانی » با چند نفر استادان مدرسه نیز در آن ختم شرکت کرده بودند ، در شب اخیر ختم طوریکه تامل است سخنرانی های اجتماعی و موعظه دینی ایراد میګردد ، دوکتور صاحب فرصت را غنیمت دانسته بحضور پادشاه آیه قرآن کریم را تلاوت، ترجمه و تفسیر نمودند از اثر درد دل که با آمور وطن و بهبود آن برای بهبود اهل وطن داشتند به جرئت حق ګوئی ضمنآ خطاب به پادشاه ګفت : اګر چه در قانون اساسی ذکر ګردیده که پادشاه شخصآ واجب الاحترام و غیر مسوول اند ، ایا شما فرمانی را صادر کرده اید و از علمآ و خطبآ خواهش کرده اید که به یادداشت کلمه بنده خدا «ج » در خطبه بشما دوعا بکنند و بنده شرعآ به نزد خالق رب العالمین مسوولیت داشته می باشد بلکه در ذهنیت عامه کافه ملت و رعیت نیز مسوولیتی دارید .
خواهش میکنم ؛ تا شخصآ نیز قبول زحمت فرموده به امور اداره عامه وطن توجه کرده و جلو خود سریهای بعضی مامورین بزرګ را بګیرید و … فردا آن مولوی صاحب را وزارت معارف خواسته و به حیث معلم مکتب ابتدائی در شهر کابل مقرر شدند و مولوی صاحب به صبر استقامت از این امر اطاعت کردند . )
سعید افغانی بدون ترس از صدمه حاکمیت و قدرتمندان وقت، همواره به اداء رسالت و وظایف ایمانی و وجدانی پرداخته و برای تنویر ا‌ذهان ملت و خاصتا جوانان کشور در پهلوی کار های فرهنگی ، تنویری و خطابت ؛ جريده قلمی تحت نام « اخلاق » را در لیسه عالی حبیبه شهر کابل تآسیس و به دست نشر سپرد که محترم خلیل زمر خاطرات شان را تحت عنوان « یک معلم و یک رهنمائی خوب » چنین نوشته است :
( دقیق بیاد دارم که سال « ۱۳۴۱ هجری شمسی» بود و من در صنف دهم لیسه حبیبیه درس میخواندم . مردی بلند قامت ، با وقار و سنګین که دارای لباس منظم و پاک و تمیز بود ، یکجا با محترم محمد یعقوب سر معلم مکتب وارد صنف ګردید و یعقوب خان موصوف را اینطور معرفی نمود : او محمد سعید افغانی نام دارد و پس از این بشما مضمون تفسیر را تدریس خواهند نمود ، پس از این معرفی مختصر استاد سعید افغانی به تدریس آغاز نمود .
او با سایر معلمین علوم دینی که تا آن دوران من دیده بودم تفاوت کلی داشت ، موصوف شمرده و حساب شده حرف میزد ، با حوصله و با تمکین بود و در طول دو سالیکه او معلم بود یکروز هم حالت عصبانیت و بی موازنګی را از او ندیدیم .
استاد سعید افغانی یک معلم مهربان بود و به همه ګونه سوالات شاګردان پاسخ میګفت و این حرفهای استاد تا کنون در ګوشم طنین انداز است : دین اسلام ، دین اخوت و دین برادریست ؛ عفو و ګذشت بر انتقام و خشونت در آن برتری دارد و.. ) .
سعید افغانی درسال « 1342» هجری شمسی مطابق « 1964» ميلادی غرض تحصيلات عالی به پوهنتون « الازهر » مصر اعـزام گردید و در آنجا بر علاوه تحصیلات عالی ، به امورفرهنگی نیز مصروف شد و بحیث مسوول امور نشراتی « بخش افغانستان » در رادیو قاهره به معرفی کلتور مـردم افغانستان و روابـط تاریخی دو ملت « افغـان ومصر» پر داخت و بعدآ به پاس خدمات شایسته شان در این عرصه به صفت امــرشعبه نطاقان بخش پشتو « کبیرالموذ عین » در رادیو قاهـره تؤظیف شد .
سعید افغانی برعلاوه اینکه درآموزش علوم ذکاوت خاصی داشت ؛ شخصتی « مهربان ، دلیری و شجاع » توام با عواطف و احساسات بشری، خیر خواه ، مردم دوست ، صلح و امنیت پسند، طرفدار سرسخت در مقاومت و دفاع از عقاید حقه اسلامی واقعی بـود ، که بنابر این صفتش در شب حمله نظامی بالای کشور مصر۱۹۶۷ میلادی ، با قبول تمام خطرات حیاتی ؛ به رادیـو قاهـره رفت و برعلاوه نشرات پشتو ، نشرات عـربی رادیو قاهره را با « فصاحت زبان ، خلاقیت ژورنالستی و توضیحات عالمانه » فعال نگهداشت و از آنطریق مردم و قوای مسلح را به نفع مردم مصر ، جهان اسلام و دولت فـقید جمال عبدالناصر رﺋیس جمهور وقـت جمهوری عربی مصر به اتحاد ، متانت و پایداری دعوت کرد که به پاس این شجاعت تاریخی شان از جانب فقید جمال عبدالناصر رﺋیس جمهور مصر رسمآ به حضور پذیـرفته شده ومورد تمجيد و ستایش شان قرار گرفت.
رﺋیس جمهور مصر ، با حضور داشت وزیر ارشاد و فرهنگ از شجاعت و دلیری سعید افغانی قدردانی کرده و چنین گفت : ( این ابتکار شجاعانه شما کارنامه های علامه سید جمال الدین افغانی را درخـاطرات مردم مصر دوباره تازه ساخت ، فلـهذا دولت مصر از شما علا مه دوم و از مردم افغانستان قلبآ ابراز سپاس مینماید . )
سعید افغانی در مقابل از حسن نظر و اخلاص جلالتماب فـقید جمال عبد الناصر سپاس و تشکر کرده و بر روابط تاریخی بین مردمان دو کشور تاکید نمو د و همچنان جمال عبد الناصر به وزیرارشاد وفـرهنگ اسلامی هدایت داد تا به پاس خدامات سعید افغانی و تحکیم هر چه بیشتر روابـط مردم « مصر و افغانستان » ؛ دو جلد کتاب شان را بنام های : « شيخ الااسلام عبدالله الانصاری الهروی و نابغهّ ءالشرق السيد جمالالدين الافغانی » چاپ نماید .
سعید افغانی بنابر ذکاوت و استعداد خارق العاده ئی که داشت، توانست در مدت کمتر از « پنج » سال اقامت خویش در کشور جمهوریه عربی مصر، برعلاوه لیسانس « اصول دیـن » ، دیپلوم « ماستری » و دیپلوم « دوکتورا» راموفقانه در رشته « فلسفه و الهیات » از پـوهنتون مشهور اسلامی جهان « جامعه ّالازهـر الشریف» بدست آورد ، با کمال افتخار و سربلند ی به وطن خویش عـودت کرد و به صفت « استاد » در دارالمعلمین روښان « کابل » و بعدآ در پولتخنیک کابل به تدریس مضامین « تاریخ اسلام » پرداخت.
دوکتور محمد سعید « سعید افغانی » به شخصيت انسان حرمت میگذاشت ، با همه با حوصله و فراخدلی برخورد میکرد ، اهـل منطق و استدلال بود ، به محراب فضیلت وعلم احترام بی شایبه داشت و در اوج جاه و جلال به تواضع زیست و منحيث فرزند صالح وطن و بمثابه محقق پرتلاش و حقيقت جو ، بعد از غور و بررسی همه جانبه اوضاع سياسی و اجتماعي وطن بخاطر ایجاد یک « جبهه متحد ملی » شعار زيرا :
« دین هرعالم ، هرشخصيت مذهبی ، هر وطنپرست و هر انسان صادق آنست که تمام قدرت، استعداد و دانش خود را وقف مبارزه بخاطر آزادی ملی و اجتماعی ، بخاطر صلح و امنیت بشریت نماید . » مطرح کرد و جهت تحقق آن به مبارزه صنفی همچنان در جمع جنبشهـای دموکراتيک استادان پوهنتون کابل و محصلان (۱۹۷۲م مطابق ۱۳۵۱ هجری شمسی ) پرداخـت و به همکاری هریک: استاد فضل الربی پژواک، دوکتورمحمداحسان روستامل ، پوهاند علـی محمد زهما وعـده يی ديگری از استادان ، طرح هسته گذاری اتحادیه استادان افغانستان را تکمیل نموده و در اولین جلسه مؤسسان افتخارآن را در یافت تا به نمایندگی ازکانون علمی خویش به عضویت رهبری شـورای مرکزی و متعاقبآ به صفت معاون شورای مرکزی آن اتحادیه انتخاب گردد.
استاد سعید افغانی به همکاری استادان دموکرات کوشید ، تا اتحادیه استادان پوهنتون کابل را منحیث مدافع حقوق صنفی و حرکت ممد احیای دموکراسی در وطن سوق و رهبری نماید ، بر علاوه اینکه اتحادیه رااز لغزش به چپ و راست به دور نگهداشت ، زمینه و وسایل را بخاطر تشکیل جبهه متحد ملی به اشتراک فعال تمام احزاب ، سازمانها و شخصیت های ملی و اجتماعی آماده ساخت که بگونه مثال میتوان از جمله فعالیت و سازماندهی موصوف به صفت معاون شورای مرکزی اتحادیه استادان پوهنتون کابل ، در اجتماع بزرگ احتجاجیه مـردم شهر کابل که در( 13 مارچ 1973 میلادی ) در پارک زرنگار شهر کابل تدویر گردیده بود و در آن نمایندگان احـزاب و سازمانهای مختلف سیاسی ، ملی واجتماعی اشتراک و سخنرانی نمودند ، منحیث اولین قدم علنی بخاطـر ایجاد جبهه متحد ملی درکشور بشمار برد که در مورد محترم محقق م . ح . بارق شفعیی خاطرات شان را بنام « خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود » چنین نوشته است :
( دکتور سعید افغانی نه تنها یک طالب العلم ، با استعداد سرشار و خسته ګی ناپزیر در آموزش علوم عصر خود بود ، بلکه عالمی جهید در علوم فلسفه و تصوف اسلامی ، دانشمندی وارد تاریخ و فرهنګ کهن سال کشورو منطقه خویش و در تمام این عرصه ها استاد توانا و آموزګار هنرمند و دانایی نیز بود .
دکتور سعید افغانی می کوشید اتحادیه را از سوائب لغزش به « چپ » و « راست » به دور نګهدارد ، که الحق در آن ګیرودار کار آسانی نبود ، مع هذا ؛ اتحادیه در مسایل سیاسی به صورت محسوسی از مرکز به طرف « چپ » اتخاذ موضوع میکرد و این یکی از عواملی محبوبیت بیشتر استاد سعید افغانی در نهضت ملی و دموکراتیک کشور بود ، در عین حال او میکوشید با استفاده از این تجربه در زمینه وسیعتری ، این اشتراک مساعی در بین نیروهای سیاسی دارای تمایلات ګوناګون را ، با تجربه به نقاظ مشترک در اهداف عمومی شان ، به اشتراک در یک جبهه متحد دموکراتیک و ملی در معرض آزمایش قرار دهد، ولی اتحاد ملی به زمینه و یا زمینه های عینی مبارزات متحد ملی ضرورت داشت و…. )
علامه دوکتور محمد سعید « سعید افغانی » هم عالم مجتهد بود و هم روحانی ؛ هم ملا بود و هم مدرس ؛ هم سیاست مدار بود و هم در راه عدالت صادق ؛ هم استاد فلسفه بود و هم الهیات ؛ هم در علوم دینی وارد بود و هم در علوم اجتماعی ؛ هم محقق پر تلاش و هم مبارز راه صلح و آرامش چنانچه مرحوم مولوی محمد هاشم « کامه وال » در خاطرات شان چنین نوشته است . ( دوکتور صاحب سعید افغانی ؛ صاحب قـوه قدسیه بـود ؛ از نفس خویش بـرآ مده و گذشته بود، دائمـآ در فکر حصول سعادت و آرامی برای کـافه بشریت علی الخصوص برای اهـل اسلام و اهـل وطـن محبوب خود بود و … )
سعید افغانی قلم توانا داشت ؛ او با نوشتن بیشتر از « سی و هفت » جلد کتب و بيشتر از « دوهزار عنوان مقاله و مضمون » به زبانهای « پشتو ، دری و عربی » البته چه در بخش فلسفه ؛ چه هم در دنیا ی تصوف و چه هم در عالم اجتماعیات ! آرزو داشت تا بشریت را از در خشش حقایق آگاه سازد ، که در این بحث کوتاه صرف بگونه مثال بخش اندک از اندرزهای جناب شان را خدمت شما پیشکش میدارم :
ــ عـباد ت ؛ رکــن اساسی مسلمانی است ! پس بر هـر فـرد مسلمان واجب است تا با خلوص نیت ، محبت و متکی بــر ارشادات رسول اکــرم صلی الله علیه و سلم ، فقـط رب العالمین را پرستش و عبادت ، خالصانه نماید .
ــ زندگی تحفه حق تعالی ؛ بخاطر« سعادت و خوشبختی » بشریت است ؛ که آن را میتوان با « ریاضت و عبادت ، عشق و محبت ، اعتماد و باور ، صبر و حوصله و گذشت و فداکاری » بدست آورد و از مزایای آن مستفید شد .
ــ عشق و محبت ! جذبه ، الهام ، میل روح ، انوار و تجلی الهی ؛ بر دل پرهیزگاران و مومنان صادق است که بالوسیله آن میتوان به ثمره نعمات در گاه الهـی نایل شد ؛ پس هــر آنکه از این نعمت حـق تعالی بـدور ماند ، غـافل است ؛ و جفا کــار !
ــ با شکر گذار از مزایای زندگی لذت ببرید ، بخاطر اینکه فرصت از دست رفته دوباره میسر نمیگردد .
ــ رمز سعادت و خوشبختی بشریت در « حسن خیر ، تعقل سالم ، تعاون و همزیستی مسالمت امیز » است .
ــ رمز سعادت و نیکبختی دنیا و عقبا در کار عمل خیر مضمر است و از همین جهت است که قیامت و تباهی عمومی آن وقت به میان میاید که مفکوره و عمل خیر بکلی از بین برود .
ــ زندگی شیرین است ! اگر با « عشق و محبت » آن را بناء کرد و با تعقل سالم از مزایای آن لذت برد .
ــ دنیا زیبا است ! اگر به زیبائی آن کوشید و از آن حظ برد .
ـــ محبت « دوستی و نشاط قلب » است که زمینه و وسایل تفاهم و حظ و لذت را در وجود انسان پرورش میدهد و مانع رشد « کینه ، نـفرت و کدورت » میگردد .
ــ خانه و خانواده کانون سعادت و خوشبختی است ! درصورتیکه با « نیت پاک » تهداب گذاری گردد ، با عقل سیلم و قلب مملـو ازعشق و محبت به بقای آن کـوشید و با « امانت داری، صبر، حوصله ، گذشت و فداکاری » به ضوابـط آن احترام گذاشت و از آن حفاظت کرد
ــ یکی از روش های اساسی در تربیت اطفال آن است ؛ تا والدین با « محبت ، صميميت و دوستی » اطفال خویش را به گوش کردن ، عادت دهند و بعدآ آنها را « تربیت ، تعلیم ، رهنمائی و کمک » دوامدار نمایند . اگـر این روش و شیوه والدین ، در تربیت اطفال شان تـوام با « دلسوزی ، اعتماد و حوصله مندی » باشد ، در آن صورت نتایج و سطح « مسوولیت، فعالیت وعلاقمندی » اطـفال در بـرابـر « والدین ، خانواده و جامعه » موثر است .
علامه سعید افغانی متاهل بود ، نه پسر و دو دختر داشت ، که فعلآ هشت فرزند شان در قید حیات بوده و مصروف کار های فرهنگی وکلتوری بوده و از آنطریق در برابر وطن و مردم رسالت خویش را اداء مینمایند .
دریغا ؛ مولانا محمد سعید « سعید افغانی» خـوش درخشید ولی دولت مستعجل بود ! او به تاريخ « اول حوت 1363 هجری » مـریض شد و به بتاریخ « هفـت حوت 1363 هجری شمسی » مطابق « 25 فبروری سال 1985 ميلادی » ساعت دو بعـد از ظهر ، روز دوشنبه به عمـر شصت و سه « ۶۳ » سالگی ضربان قلب مهربانش در حالیکه پروف کتابش را اصلاح میکرد ، از حرکت باز ماند و درشفـاخانه اکادمی علوم طبی ، داعی اجل را لبیک گفت و بعالم جاودانی شتافـت.
جنازه مرحوم سعید افغانی بتاریخ « هشتم فبروری 1958 » با مراسم خاص توام با اشتراک صدها تن « علما ، روحانیون ، دانشمندان ، بزرگان حکومت ، مخلصین ، شاگردان ، دوستان و اقارب » در مسجد جامع پل خشتی شهرکابل اداء گردید و مطابق وصیت شان در جوار مرقد حضرت تميـم الانصـار « رح » در شهـدای صالحین به خاک سپرده شـد .
« ا نالله و انا الیه را جعون »
ماخذ و منابع :
ــ زما ژوند : نوشته علامه سعید افغانی
ــ د سولی او تفاهم د لیاری مبلغ دوکتور مولوی محمد سعید افغانی : نوشته سر محقق عیدالله خدمتگار بختانی
ــ جراید النجم : موسس مولوی سعید افغانی
ــ اندرزهای دری : نوشته علامه سعید افغانی
ــ تذکر مختصر در باره شخصیت الحاج دوکتور سعید افغانی : نوشته مرحوم مولوی محمد هاشم « کامه وال» ــ خــوش درخشید ولی دولت مستعجل بود : نوشته محقق م . ح . بارق شفعیی
ــ ششمین سال وفات شخصیت فرزانه سعید افغانی : نوشته سر محقق محمد صدیق سیلانی
ــ ارواښاد مولانا سعید افـغانی اودهغه ټولنیز شخصیت : مولوی غلام سرور منظور
ــ په وطـن مین یو ستر استاد : نوشته پوهاند داکتر محمد قاسم « جمدر »
ــ د سولی او ټولنیز عدالت دلاری پیژندل شوی شخصیت : نوشته شاه محمود « حصین »
ــ مبارز راه صلح و تفاهم : ارگان نشراتی د حق لاره .
ــ سوله او تفاهم د سعید افغانی له نظره : نوشته محمد رحیم یوسفی
ــ استاد سعید افغانی محقق پر تلاش و هم مبارز راه صلح و آزادی : نوشته ولی « فنی»
ــ یک معلم و یک رهنمای خوب : نوشته خلیل زمر
ــ استاد افغانی د علم او فرهنګ دلاری یو تلپاتی نوم : شماره ۴۸ مورخ ۱۳۶۹ روزنامه پیام .
ــ مرحوم استاد سعید افغانی : شماره ۳۱ مورخ ۱۳۶۹ جریده الاسلام.
ــ د سولی مبارز : ارگان نشراتی د حق لاره .
www.said-afghani.de.vu ـــ www.baktash-saidi.de
18.02.2010
مرکز کلتوری د حق لاره