حــج رفـــتـن تکراری!
تتبع ونگـارش :
الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«
مدیـــر مطـالعات سـتراتیژیک افغان و
مسؤل مرکز کلتوری دحـــــق لاره- جرمن
يكى از بزرگترين اركان اسلام و از بهترين وسیلــﮥ قرابت و طاعات نزد پروردگار با عظمت، حج و زيارت بیت الله است كه اداى به نیت پاک لله فی الله و بر وجه صحيح و بدون معصيت باعث مىشود که حاجى به جنت داخل گردد.
پروردگار با عظمت ما میفرماید :
«ولله على الناس حج البيت من استطاع إليه سبيلاً». ( آل عمران ۹۷).( خداوند حج خانه خود را بر تمام مردم واجب كرده، براى كسانيكه استطاعت آنرا داشته باشند).استطاعت شامل استطاعت مالى ، بدنى و امنیتی راه رسيدن به مشاعر مقدسه ميباشد.
عبدالله بن عمر رضي الله عنهما از رسول اكرم صلي الله عليه وسلم روايت مىكند كه آن حضرت فرمودند:
«بني الاسلام على خمس شهادة أن لا إله إلاَّ الله وأنَّ محمداً عبده ورسوله، وإقام الصلاة، وإيتاء الزكاة، وصوم رمضان، وحج البيت من استطاع سبيلاً». ( متفق عليه).
اساس و بنيان اسلام پنج است:
گواهى دادن كه خدائى بر حق مگر خداى يكتا نيست، گواهى دادن كه محمد صلي الله عليه وسلم بنده و فرستاده خداست، و اقامت نماز كردن، و زكات مال دادن، و روزه ماه مبارك رمضان گرفتن، و حج خانه خدا رفتن براى كسيكه استطاعت آنرا داشته باشد.
و همچنان در حديث ديگر ميفرمايد:
«أيها الناس إنَّ الله فرض عليكم الحج فحجوا». ( مسلم). اى مردم خـداوند بر شما حج و زيارت خانه خود را فرض نموده پس به حج برويد.
حج فقط يكبار در عمر بر مسلمان واجب مىباشد چنانكه رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمودند: «الحج مرة واحدة فمن زاد فهو تطوع». ( أحمد والدارمي). (حج فقط يكبار واجب است و كسيكه بيشتر از يكبار به حج برود حج او سنت مىباشد.)
ولی اگر مسلمانی حج فرضی خویش را قبلا انجام داده باشد، و بخواهد به تکرار حج اقدام نماید ، آیا برای او افضل آنست که دوباره به حج رود ، یابهتر پول آنرا صدقه دهد؟
اصل آنست که حج نافله (مستحبه) از صدقه دادن پولی که برای آن حج در نظر گرفته شده بهتر است، ولی احیانآ شرایطی واسبابی در زندگی پیش می آید که منجر می گرددکه صدقه دادن را بر حج نافله ترجیح دهیم، مثلا پول آنرا برای جهاد در راه الله ، یا دعوت به دین او تعالی خرج شود، و یا مسلمانی مضطر و به شدت نیازمند بخصوص اگر از اقارب و خویشاوندان باشد.
خواننده محتر م !
میخواهم دراین نوشته نظر علماء اسلام را در مورد اینکه برای یک مسلمان افضل است که بعد از ادای حج فرضی ، به تکرار حج ( مستحبه ) بپر دازد ویا پول آنرا، به فقرا ومساکین صدقه دهد .
شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله میفرماید :
«و حج بر وجه مشروع از صدقه ایکه واجب نیست افضلتر است. اما اگر خویشاوندی محتاج و نیازمند داشت، یا اینکه فقیرانی باشند که نیاز ضروری به کمک مالی دارند، پس در این حال صدقه دادن به آنها افضلتر است.
اما اگر هردو مستحب باشند (یعنی صدقه غیرواجب و حج غیرواجب پیش روی شخص باشد) در اینصورت رفتن به حج افضلتر است، زیرا در حج هم عبادت بدنی وجود دارد و هم عبادت مالی، و همینطور قربانی کردن و عقیقه بهتر از صدقه دادن پول آنست، البته این بشرطی است که شخص در مسیر (حج) واجبات (دینیش) را اداء کند و از محرمات و گناهان اجتناب ورزد، و نمازهای پنچگانه را بخواند، و سخن راست بگوید (دروغ نگوید) و ادای امانت کند و بر احدی اعتدا و تجاوز نکند»
(تفصیل موضوع مراجعه شود : « الاختیارت » صفحه 206 ).
شیخ علامه عبد العزیز ابن باز در این مورد میفرماید :
«حج و عمره برای کسی که با اخلاص قصد آن کند، و بر وجه مشروع آنرا انجام دهد، از صدقه دادن پول آنها افضل تر است، و ثابت شده که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند : «الْعُمْرَةُ إِلَی الْعُمْرَةِ کَفَّارَةٌ لِمَا بَیْنَهُمَا، وَالْحَجُّ الْمَبْرُورُ لَیْسَ لَهُ جَزَاءٌ إِلا الْجَنَّةُ». یعنی : «عمره تا عمره کفاره‌ی گناهان بین آن دو است، وحج مقبول (که در آن گناه نباشد) جز جنت پاداشی ندارد» ( بخاری (۱۷۷۳) ومسلم (۱۳۴۹).
و فرمود : «عُمْرَةٌ فِی رَمَضَان تَعْدِلُ حَجَّة». یعنی : «ثواب عمره در ماه رمضان معادل ثواب یک حج است» ( بخاری (۱۷۸۲) مسلم (۱۲۵۶).
همچنان شیخ ابن باز می افزید :
«هرکس حج فریضه را انجام داده باشد، افضل برای او آنست که پول حج دوم را برای مجاهدین فی سبیل الله ببخشد، زیرا جهاد شرعی از حج و عمره مستحبه افضل تر است». به دلیل آنکه از پیامبر صلی الله علیه وسلم سوال شد : « أی الأعمال أفضل؟ قَالَ إِیمَانٌ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ. قِیلَ: ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ. قِیلَ: ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: حَجٌّ مَبْرُورٌ ». یعنی : « کدام عمل، بهتر است؟ فرمود: ایمان به خدا و رسولش. پرسیدند: سپس چه کاری؟ فرمود: جهاد در راه الله. سؤال شد: بعد از آن، چه کاری؟ فرمود: حج مقبول» (بخاری (۲۶) ومسلم (۸۳).
پیامبر صلی الله علیه وسلم حج را بعد از جهاد قرار دادند، و البته هدف از آن حج نافله است، زیرا حج فرض رکنی از ارکان اسلام است، و در صحیحین از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت شده که فرمود : « مَنْ جَهَّزَ غَازِیًا فَقَدْ غَزَا، وَمَنْ خَلَفَه فِی أَهْلِهِ بِخَیْرٍ فَقَدْ غَزَا». یعنی : « هرکس مجاهدی را مجهز کند (ساز و برگ نظامی اش را فراهم سازد) همانا جهاد کرده است. و هر کس که خانواده مجاهدی را بنحو شایسته، سرپرستی نماید، او نیز جهاد کرده است» ( بخاری (۲۸۴۳) ومسلم (۱۸۹۵).
و شکی نیست که مجاهدین فی سبیل الله بسیار نیازمند کمک و مساعدت مالی هستند، و لذا بخشیدن مال به آنها ، به دلیل این دو حدیث و دیگر احادیث ، از بخشیدن پول در راه تطوع (امورات مستحبه) بهتر است».
هکذا شیخ ابن باز:در برابر سوال یکی سوال کنندگان :« آیا بهتر است پول را برای ساخت مسجد اختصاص داد و یا (با آن پول) بجای پدرش حج کند؟
جواب دادند : «اگر نیاز ضروری برای تعمیر مسجد باشد، پس پول حج مستحبه را در تعمیر مسجد صرف کن، زیرا منافع آن بیشتر و مستمر است، و موجب یاری رساندن به مسلمانان در اقامه نماز جماعت خواهد شد.
اما اگر نیاز مبرمی برای بخشیدن پول آن حج مستحبه برای تعمیر و ساخت مسجد نباشد، مثلا شخص دیگری مخارج آنرا تقبل کند، در آنصورت انجام حج مستحب بجای پدرش ، چه خودش بجای او حج کند یا شخص مطمئن دیگری را وکیل کند ، ان شاء الله بهتر است».(برای معلومات مزید مراجعه فرماید به : «مجموع فتاوی» الشیخ ابن باز (۱۶/۳۶۸-۳۷۲) .
همچنین شیخ ابن عثیمین در ین مورد میفرماید :
«بنظر من بخشیدن مال در جهاد از رفتن به حج مستحبه توسط پول آن افضلتر است، زیرا استحباب جهاد از استحباب حج افضل تر است». ( فتاوی ابن عثیمین (۲/۶۷۷) .
خواننده محترم !
پروردگار با عظمت در قرآن عظیم الشان ميفرمايد: « لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ … » ﴿آل‌عمران: ۹۲﴾ «هرگز به‌نيكوكاري‌نمي‌رسيد» (يعني: هرگز به‌درجه « ابرار» كه‌عبارت‌از ايمان راستين، شايستگي‌در عمل‌و قبول‌آن‌است‌نمي‌رسيد و هرگز ثواب « بر» را كه‌بهشت‌است‌در نمي‌يابيد) «تا از آنچه‌دوست‌داريد انفاق‌كنيد» يعني: مگر آن‌كه نفقه‌شما در راه‌خدا ، اعم‌از جهاد و غير آن‌از طاعات، از آن‌اموالي‌باشد كه‌آن‌را دوست‌داريد.)
در اين آيه متبرکه خداوند متعال بندگانش را با تمام قوت تشويق وترغیب نموده است ،از اموالى را كه دوست ميدارند در راه الله انفاق كنند، وحتی در آيه اى ديگر آنها را از انفاق اموال خبيث بر حذر ميدارد و ميفرمايد: « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنفِقُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُم مِّنَ الْأَرْضِ وَلَا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَلَسْتُم بِآخِذِيهِ إِلَّا أَن تُغْمِضُوا فِيهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ » ﴿البقرة: ۲۶۷﴾
«اي‌مؤمنان! از چيزهاي‌پاكيزه‌اي‌كه‌به‌دست‌آورده‌ايد انفاق‌كنيد» (يعني: از بهترين و برگزيده‌ترين‌و حلال‌ترين‌اموال‌خويش‌انفاق‌كنيد)
«و از آنچه‌براي‌شما از زمين‌برآورده‌ايم» (كه‌عبارت‌از: ميوه‌ها، حبوبات، سبزيجات، معادن، گنجها و دفينه‌هاي‌زيرزمين‌است، نيز انفاق‌كنيد) «قصد انفاق» (چيزهاي)«ناپاك‌و بد» «را نكنيد»(يعني: اموال پس مانده ، ردی وخراب را به‌صدقات‌و خيرات‌اختصاص‌ندهيد) «درحالي‌كه‌آن‌را» (اگر به‌عنوان‌حقوقتان‌به‌خودتان‌بدهند) «خود شما نيز گيرنده‌آن‌نيستيد» (به‌هيچ‌نحو و در هيچ زماني)«مگر آن‌كه‌در آن‌چشم‌پوشي‌كنيد» (يعني: اگر يكي‌از شما آنرا در بازار ببيند كه‌فروخته‌مي‌شود، يا كسي‌آن‌مال‌خراب‌را به‌وي‌اهدا نمايد، يا دربرابر حق‌وي‌به‌وي‌بدهد، هرگز آنرا ، جز با بي‌ميلي‌و از روي‌كم‌رويي‌و چشم‌پوشي، نمي‌پذيرد، پس‌هرگاه‌خود به‌آن‌چيز نامرغوب‌و ناباب‌رغبت‌نداريد، چگونه‌حق‌خدا را از آن‌مي‌پردازيد؟) «و بدانيد كه‌خداوند بي‌نياز» (است‌از انفاقهاي شما، پس‌انفاق‌مال‌قطعا به‌منفعت‌خود شماست)
بنآ با تمام حکمت در می یابیم که :
انفاق در راه خدا، جای خاصی در دین مقدس اسلام برای خود دارد ، پس اگر كسى استطاعت مالى زيادى در اختیار داشته باشد ، حکم شرع همین است که ، ميتواند هم به تكرار حج اقدام نماید و هم به كمك فقرا، مساکین ونيازمندان اقدام نمایند .
ولى اگر قدرت وتوانمندی مالی یک شخص محدود باشد ، بهتر است درامور خير به اولويات بپردازد و هر كجا مسلمانان نيازمندتر باشند به كمك آنها بشتابد، زيرا كمك به مستضعفان واجب است ولى تكرار حج مستحب است، و منفعت مسلمانان بر منفعت شخصى برترى دارد.
ولى ناگفته نماند آنعده اشخاصى كه استطاعت مالى ندارند ، در دین مقدس اسلام اصلآ حج کردن بر آنها واجب نمی باشد . وطوریکه قبلا یاد اور شدیم ،بر مسلمانان است تا در ادی واجبات شرعی هميشه اولويات ها را در نظر بگیرند. والله اعلم