سیری در بستان سیرت پیامبر الهی
وقتی کلمه سیرت را برای شناخت پیامبر گرامی بکار میبریم برای ما مفهومی خیلی بزرگتر از کلمه بیوگرافی و زندگی نامه را افاده میکندَ، در زندگی نامه یا بیوگرافی تنها قسمت هایی از عمده ترین و برجسته ترین خصوصیات زندگی فردی را مورد دقت قرار میدهیم که از تولد تا وفات را در برمیگیرد ، در حالی که کلمۀ سیرت و آنهم در پیوند با پیغمبر صلی الله علیه وسلم نه تنها از انچه گفته شد یاد میکند بلکه خورد ترین واقعاتیرا که دران به شکلی از اشکال نقش پیامبر(ص) دیده میشود نیز دربرمیگیرد، چنانچه ازصفات و خصوصیات خُلقی وخِلقی پیامبر(ص) وآل بیت یا خانوادۀ گرامی شان نیز بحث میکند، بناءً مفهوم کلمۀ " سیرت " در رابطه با پیامبر گرامی خیلی وسیع تر و شامل تراست .
اگر بخواهیم در چند کلمه کوتاه پیامبر را بشناسیم ، سخن خود آن بزرگوار را بیاد میآریم که فرموده اند:
انا سید ولد آدم يوم القیامة و لافخر، و بیدی لواء الحمد ولافخر، و ما من نبی یومئذٍ َ؛ آدم ومن سواه الا تحت لوائي ، و انا أول شافع و اول مشفع ولافخر.1
من سردار اولاده ادم علیه السلام در روز قیامت ام أما به آن فخرنمیکنم ، " یعنی بزرگ بینیی بخاطر این امتیاز نمیداشته باشم"، در این روز درفش سپاس بخدا در دستم میباشد َ، تمام انبیاء بشمول آدم در این روز زیر درفش من میباشند. من اولین شفاعت کننده و اولین شفاعت قبول شده میباشم و به آن فخر نمی کنم، " در اینجا تواضع وفروتنی آنحضرت (ص) را بصراحت میتوان دید."
محمد (ص) آن شخصیتی است که در روز قیامت بالاتر از هرکس دیگری خواهد بود و این خود نشان دهندۀ مقام آنحضرت (ص) میباشد. چنانچه دردنیا آخرین پیامبری بود که افتخار وحدت بخشیدن تمام مردم بدَوریک عقیده الهی را داشت، بعد از اینکه برای اقوام و ملت های مختلف پیامبران خاص و شریعت خاصی میفرستاد. بناءً در دنیا وظیفه رهبری همۀ مردم دنیارا که بعد از بعثت شان زندگی مینمایند، بدون تمیز رنگ و نژاد و منطقه را خداوند برایش داد و در آخرت نیز افتخار رهبری تمام انسانها بشمول پیامبران (ع) را خداوند برایشان داده است. پس در اینجا ما از فردی یاد میکنیم که خداوند در میان بنده هایش وی را برگزیده داشته است. ( آنچه خیلی ضرور است این خواهد بود که خیلی متوجه باشیم تا این مواصفات مارا بسوی غلو و افراط و زیاده گویی در قسمت پیامبر گرامی (ص) نکشاند، آنچه که شیطان برای آن در کمین ما نشسته است، وهمانگونه که خودشان فرموده اند : ایشان بندۀ خدا و فرستاده خدا است).
وقتی ما از چنین بزرگوار گرامی و برگزیده الهی صحبت میکنیم لابد که میخواهیم تا حد امکان از ایشان پیروی کنیم و تا حدی که خداوند مارا توفیق میدهد خود را به روش و شیوۀ آنحضرت وفق دهیم .
شکی نیست که هر مسلمان بقدر توانش میخواهد تا از کردار و صفات پیغمبر (ص) چیزهایی را در خود عملی نماید ، اما چگونه میتوان از کردار و صفات پیامبر آگاه شویم ؟….
فقط با مطالعه سیرت پیامبر (ص) و بصورت مکرر نه اینکه در عمر یکبار آنرا خواندن و به آن اکتفاکردن، چون سیرت پیامبر همچو عطری است که هربار آنرا بخود نزدیک کنی بوی خوش آن جسم و جان را تازه تر و روشن تر داشته میباشد. بازهم در اینجا باید تذکر داد؛ همانگونه که رسالت این بزرگوار شخصیت عالَم انسانی بر صداقت و راستی استوار است ، بهمانگونه باید در نقل و قرائت آنچه مربوط به سیرت پیامبر (ص) است خیلی دقت بخرچ داد تا آنرا از منابع موثوق و حقیقی آن بدست آورد، نه هر آنچه را هرکسی که گفت تا خدای نخواسته بشکلی که اتباع ادیان و مذاهب دیگر در قسمت پیامبران و رهبران شان از غلو و دروغ کارگرفته منزلۀ آنانرا بمقام و صفات الهی بلند برده ، در قسمت این پیامبر عالی مقام نیز غلو و افراط ، ایشانرا بحد مقام الهی برسانند. درین مورد خود پیامبر گرامی در آخرین جملاتی که از زبان شان شنیده شد مسلمانان را منع از غلو و افراط گویی در مورد خود نمودند و گفتند : من بندۀ خدایم و رسول خدا.
مطالعۀ سیرت پیامبر (ص) میتواند عبادت هم باشد وقتی ما آنرا با عشق و علاقۀ که به آنحضرت (ص) داریم آنرا میخوانیم تا از آن پیروی کنیم ، در این صورت ما با خواندن ان عبادتی را کرده ایم و انشاءالله اجر وثوابی کسب میکنیم. خداوند کریم میفرماید :" لقدکان لکم فی رسول الله اسوة حسنة لمن کان یرجو الله والیوم الآخرو ذکرالله کثیرا". 2
با قرائت سیرت پیامبر (ص) نتنها وارد زندگی پیامبرگرامی میشویم بلکه درپهلوی آن ازاحوال شاگردان ودست پروردگان این فرزانه فرزند آدم آگاه میشویم آنانیکه جان و مال و اولاد خویش را فدای راه این فرستادۀ خداوند نمودند، آنانیکه بعد از یقین برصدق پیامبر الهی (ص) آن بزرگوار را نسبت به خود و مال و اولاد خود بیشتر دوست داشتند و در راه بسر رسانیدن رسالت ایشان از هیچ چیزی دریغ نکردند. خداوند جهان درمورد این تربیت یافتگان دست پیامبر (ص) میفرماید:
والسابقون الاولون من المهاجرین و الانصار ، و الذین اتبعوهم بإحسان رضی الله عنهم و رضوا عنه و أعد لهم جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها ابداً ذلک الفوز العظیم . 3
از کدام منابعی میتوان سیرت پیامبر ص را بدست اورد ؟
امروز میتوان کتب متعددی را بدست آورد که پیرامون سیرت پیامبر اسلام (ص) نوشته شده است، لکن این معلومات چگونه توسط نویسندگان این کتب و از کدام منابعی درج صفحات کتب موجوده در دسترس ما شده است؟.
منابع مهمی که سیرت پیامبر را از آن اقتباس نموده اند میشود در چهار نقطۀ برجسته پیدا کرد:
1 – قرانکریم کلام خداوند، که در آن گوشه هایی از واقعات زندگی پیامبر (ص) ، صفات آنحضرت ، وضعیت و مردمی که با پیغمبر خداوند دشمنی داشتند ، رابطۀ یاران و اصحاب پیامبر با ایشان، تعامل با آنانیکه مسلمان نبودند و در محیط مسلمانان زندگی میکردند، منافقینی که میخواستند اسلام را از داخل ضربه زنند ولی خداوند دسیسه شان را خنثی مینمود، تا جائیکه خواستند نزدیک ترین و محبوب ترین شریک زندگی شان را بعد از خدیجة الکبری ، عائشه مادر مؤمنان را با زبان مسموم شان با بهتان و دروغ اذیت رسانند که خداوند از آسمانها طهارت ایشان را برای ابد تثبیت نمود. این موارد سیرت را در قران خیلی بوضاحت میتوان یافت.
2 – کتب سنت واحادیث که گفتار، کرداروصفات پیامبرص را جمع آوری نموده که درجمله مهمترین آنها کتب: بخاری، مسلم ، ترمذی ، ابوداؤد، ابن ماجه و نسائی میباشند . چون این احادیث از زبان افراد و بعد از یک فاصلۀ زمانی جمع آوری شده است ، لذا بخاطر جلوگیری از راه یافتن دروغ و افتراء در میان این احادیث ، علمای علم حدیث بیشتر از هزار سال قبل علم جدیدی را برای بار اول وارد صحنه تحقیقات علمی نمودند که بنام علم جرح وتعدیل شناخته شد . به اساس این علم افرادی که از پیامبر (ص) و یا راجع به پیامبر (ص) چیزی را نقل مینمودند باید از غربال تدقیق شخصیت شان در امور متعددی میگذشتند تا صداقت شان ثابت و گفتارشان مورد تأیید و قبول علمای علم حدیث قرار میگرفت. و اگر از این راویان چیزی خلاف ثابت میگردید همۀ آنچه را روایت میکردند ویا کرده بودند از اعتبار ساقط میشد.
3 – کتبی که در باره زندگانی و غزوات پیامبر نوشته شده بودند ، که از قدیم ترین نوشته هاییکه تاهنوز هم قسمتهایی ازان در موزیم هیدلبرخ آلمان محفوظ میباشد، نوشتۀ است از وهب بن منبه متوفی در سال 110 هجری که در مورد غزوات پیامبر (ص) نوشته بودند. چنانچه قبل از وهب بن منبه ، عروة بن الزبیر بن العوام متوفی در سال 92 هجری، نواسۀ ابوبکر صدیق درباره سیرت پیامبر (ص) نوشته بودند که یکی از مراجع مهم مؤرخین بعدتر چون ابن اسحاق، واقدی ، طبری و غیر اینها گردید، همچنان شخصیت های معتبر دیگری در این رشته نوشته هایی داشتند چون شرحبیل بن سعد متوفی 123 هـ ، ابن شهاب زهری متوفی 124 هـ ، که از آنها در کتب دیگران بعضی روایاتی را میتوان یافت. از قدیم ترین کتب مفصلی که در این باره نوشته شده است کتابی است بنام سیره از ابن اسحاق ( 85 – 150 هجری ) که از آن روایاتی در کتب معتبر تاریخی ثبت شده است اما از نسخه اصلی آن جز قسمتهایی در موزیمهای دمشق ، مراکش و پوهنتون ام القری درمکه مکرمه چیزی باقی نمانده است.
قدیم ترین کتابی که در مورد سیرت پیغمبر اکرم (ص) نوشته شده و بما رسیده است کتابی است بنام سیرۀ ابن هشام از ابومحمد عبدالملک بن هشام متوفی حوالی سال215 هجری .
4 – ادبیات مردمی که ضمن قصاید و اشعار در بین مردم نقل میشد. این منبع از اهمیت کمتری برخوردار است چون در توثیق آن شیوۀ علمی که مورد پذیرش علمای اسلامی است تطبیق نشده است.
———————————————————————————————————————-
1- امام احمد، ترمذی و دیگران.
2- الاحزاب/21
3- التوبه/100